Người Nhà Quê
21-12-10, 12:44 PM
CHƯƠNG I
Lứa sinh ấy, chúng tôi có cả thảy ba anh em. ba anh em chúng tôi chỉ ở với mẹ hai hôm. Tối hôm thú ba, mẹ đi trước, ba đứa tôi tấp tểnh, khấp khởi đi sau, nửa lo nửa vui theo sau. Mẹ dẫn chúng tôi đi và mẹ đem đặt mỗi đứa vào một cái hang đât ở bờ ruộng phía bên kia, chỗ trông ra đầm nước mà không biết mẹ đă chịu khó đào bới, be đắp tinh tươm thành hang thành nhà cho chúng tôi từ bao giờ.
Tôi là em út, bé nhất , nên được mẹ tôi, sau khi dắt vào hang. lại bỏ theo một ít ngọn cỏ mẫm trước cửa để nếu tôi c̣n bỡ ngỡ th́ đă có thức ăn sẵn trong vài ngàỵ
Rồi mẹ tôi trở về.
Tôi cũng không buồn. Trái lại, c̣n lấy làm khoan khoái v́ được ở một ḿnh nơi thoáng đăng mát mẻ. Tôi vừa thầm cảm ơn mẹ, vừa sục sạo thăm tất cả cái hang mẹ đưa đến ở. Khi đă xem xét cẩn thận rồi, tôi ra đứng ngoài hang ngẩng mặt nh́n trờị Qua những ngọn cỏ ấu nhọn và sắc, tôi thấy màu trời trong xanh. Tôi dọn giọng, vỗ đôi cánh ngắn đến nách rồi cao hứng gáy lên mấy tiếng rơ tọ
Từ đây, tôi bắt đầu vào cuộc đời của tôị Cho dù tôi sẽ sung sướng hay tôi khổ sở, cái đó tuỳ ở tính t́nh tôi khôn ngoan hay đần độn. Song tôi chưa cần biết đến thế, tính đến thế. Mà hăy lấy sự được ung dung độc lập một ḿnh là điều thích lắm rồị
Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tôi chui vào trong cùng hang, h́ hục đào đất làm thành cái giường ngủ sang trọng. Rồi, cũng biết lo xa như các cụ già trong họ dế, tôi đào hang sâu thành hai ngả làm thành những con đường tắt , những cửa sau, những ngách thượng, pḥng khi gặp nguy hiểm có thể thoát thân ra lối khác được.
Chập tối, tôi tạm nghỉ tay và ra đứng ngoài cửa, họp cùng anh chị em hàng xóm quanh bờ ruộng vừa gảy đàn vùa hát một bài hát hoàng hôn tạm biệt ông mặt trờị
Khi đêm đă xuống hẳn, cả xóm chúng tôi, các bô lăo dế lụ khụ già cốc đế cũng bỗng nhiên vui tính, ai nấy ra khỏi hang, đến tụ hội thật đông tận giữa băi trong đêm tối mát lạnh, cùng uống sương đọng, ăn cỏ ướt và những gă tài hoa th́ gảy đàn thổi sáo , cùng nhau ca hát, nhảy múa linh đ́nh đến tận sáng bạch, lúc ông mặt trời quen thuộc lại nghiêm trang ló lên đằng đông, mới tan cuộc, ai về nhà đấỵ Ngày nào đêm nào, sớm nào chiều nào cũng ngần ấy thứ việc, thứ chơị Kể đời mà được như thuế cũng khá an nhàn nhưng mới đầu c̣n thấy hay hay, về sau cũng nhàm dần.
Bởi tôi ăn uống điều độ, làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu tôi đă trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ ngă rạp y như có nhát dao vừa lia quạ Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn bây giờ thành cái áo dài kín tận đuôị Mỗi khi tôi vù lên, đă nghe thấy tiếng phành phạch gịn giă. Lúc tôi đi bách bộ th́ cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mờ soi gương được và rất ưa nh́n. Đầu tôi to ra và nổi từng tảng, rất bướng. Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm má làm việc. Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Tôi rất lấy làm hănh diện với và con về cặp râu ấylắm. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai tay lên vuốt râụ
Tôi đi đứng oai vệ. Mỗi bước đi , tôi làm điệu nhún nhẩy, rung lên rung xuống hai chiếc râụ Cho ra kiểu cách con nhà vơ. Tôi tợn lắm. Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm.Khi tôi to tiếng th́ ai cũng nhịn, không ai đáp lạị Bởi v́ quanh quẩn ai cũng quen thuộc ḿnh cả. Không nói, có lẽ họ nể hơn là sợ. Nhưng tôi lại tưởng thế là không ai dám ho hẹ ấy vậy , tôi cho là tôi giỏị Những gă xốc nổi thường lầm cử chỉ ngông cuồng là tài bạ Tôi đă quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ khiến mỗi lần thấy tôi đi qua, các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nh́n trộm. Thỉng thoảng, tôi ngứa chân đá một cái ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên. Tôi càng tưởng tôi là rất ghê gớm, có thể đứng đầu thiên hạ rồị
Chao ôi, tôi có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ những cử chỉ ngu dại của ḿnh thôị Tôi đă phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà c̣n ân hận quá, ân hận măị Thế mới biết, nếu đă trót không suy tính, lỡ xảy ra những việc dại dội, dù về sau có hối cũng không thể làm lại được.
Câu chuyện ân hận đầu tiên mà tôi ghi nhớ suốt đờị
Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôị Nhưng v́ Dế Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gă cũng sợ tôi lắm.
Cái chàng Dế Choắt , người gầy g̣ và dài lêu nghêu như một dă nghiện thuốc phiện. Đă thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè nặng nề, trông đến xấụ Râu ria ǵ mà cụt có một mẩu và mặt mũi th́ lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đă vậy tính nết lại ăn sổi ở th́ ( thật chỉ v́ ốm đau luôn, không làm được) có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang của tôị
Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo:
- Sao chú mày sống cẩu thả quá như vậy! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào phá th́ thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nh́n sang cũng viết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Pḥng thử có thằng chim Cắt nó nḥm thất, nó tưởng mồi , nó mổ cho một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, th́ chú co mà đi đời! ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.
Ngẫm ra th́ tôi chỉ nói lấy cho sướng miệng tôị C̣n Dế Choắt than thở thế nào , tôi cũng không để taị Hồi ấy, tôi có tính tự đắc, cứ miệng ḿnh nói tai ḿnh nghe chứ không biết nghe ai, thậm chí cũng chẳng để ư có ai nghe ḿnh không.
Dế Choắt trả lời tôi bằng một giọng rất buồn rầu:
- Thưa anh, em cũng muốn khôn nhưng khôn không được. Đụng đến việc là em thở rồi, không c̣n hơi sức mà đào bới nữạ Lắm khi em cũng nghĩ nỗi nhà cửa như thế này là nguy hiểm, nhưng em nghèo sức quá, em đă lo ṛng ră hàng mấy tháng cũng không biết làm thế nàọ hay là bây giờ em định thế này.....Song anh có cho th́ em mới dám nói....
Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú ḿnh cứ nói thẳng thừng ra nàọ
Rồi Dế Choắt nh́n tôi mà rằng:
- Anh đă nghĩ thương em như thế th́ hay là anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh pḥng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt th́ em chạy sang.....
Chưa nghe hết câu, tôi đă hếch răng lên, x́ một hơi rơ dàị Rồi với điệu bộ kinh khỉnh, tôi mắng:
- Hức !Thông sang ngách nhà tả Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này tao nào chịu được. Thôi em cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi! Đào tổ nông th́ cho chết!
Tôi về không một chút bận tâm.
Một buổi chiều, tôi ra đứng trước cửa hang như mọi khi, xem hoàng hôn xuống.
Mấy hôm nọ, trời mưa lớn, trên những hồ ao quanh băi trước mặt, nước dâng trắng mênh mông. Nước đầy và nước mới th́ cua cá cũng tấp nập xuôi ngược, thế là bao nhiêu cod , sếu , vạc, cốc le, sâm cầm, vịt trời, bồ nông, mông, két ở các bĩa sông xơ xác tận dầu cũng bay cả về vùng nước mới để kiếm mồị Suốt ngày, họ căi cọ ầm bốn góc đầm, có khi chỉ v́ tranh một mồi tép, có những anh C̣ gầy vêu vao ngày ngày b́ bơm lội bùn tím cả chân mà vẫn hếch mỏ chẳng được miếng nàọ Khổ quá, những kẻ yếu đuối, vật lộn cật lực thế mà cũng không sống nổị Tôi đứng trong bóng nắng chiều toả xuống ánh nước của hang mà suy nghĩ việc đời như thế.
Bỗng thấy chị Cốc từ mặt nước bay lên, đến đậu gần hang tôi , cách có mấy bước. Chừng rớ được món nào, vừa chén xong, chị ta t́m đến đứng chỗ mát đứng rỉa lông, rỉa cánh và chùi mép.
Tính tôi hay nghịch ranh. Chẳng bận đến tôi, tôi cũng nghĩ mưu trêu chọc chị Cốc. Tôi cất tiếng gọi Dế Choắt. Nghe tiếng thưa, tôi hỏi:
- Chú ḿnh có muốn cùng tớ đùa vui không?
- Đùa tṛ ǵ? Em đương lên cơn hen đây, Hừ hừ....
- Đùa chơi một tí.
- Hừ hừ.....cái ǵ thế?
- Con mụ Cốc kia ḱạ
Dế Choắt ra cửa, hé mắt nh́n chị Cốc. Rồi hỏi tôi:
- Chị Cốc béo xù đứng trước cửa nhà ta ấy hả?
- ừ
- Thôi thôi...hừ hừ......Em xin vái cả sáu taỵ Anh đừng trêu vào.......Anh phải sợ.....
Tôi quắc mắt:
- Sợ ǵ? mày bảo tao phải sợ cái ǵ? Mày bảo tao c̣n biết sợ ai hơn tao nữa!
- Thưa anh, thế th́, hừ hừ......em xin sợ. Mời anh cứ đùa một ḿnh thôị
Tôi lại mắng Dế Choắt và bảo:
- Xem tao têu chọc con mụ Cốc đây nàỵ
Tôi ŕnh đến lúc chị Cốc rỉa cánh quay đầu lại phía cửa tổ tôi, tôi cất giọng véo von:
Cái C̣, cái Vạc , cái Nông
Ba cái cùng béo vặt lông cái nàỏ
Vặt lông cái Cốc cho tao
Tao nấu, tao nướng, tao xào, tao ăn.
Chị Cốc nghe tiếng hát từ trong đất văng vẳng lên , không hiểu như thế nào, giật nẩy hai đầu cánh muốn baỵ Đến khi định thần lại, chị mới trợn tṛn mắt giương cánh lên, như sắp đánh nhaụ Chị ḷ ḍ về phía cửa hang tôi, hỏi:
-Đứa nào cạnh khoé ǵ tao thế? Đứa nào cạnh khoé ǵ tao thế?
Tôi chui tọt vào hang, lên giường nằm khểnh bắt chân chữ ngũ. Bụng nghĩ thú vị: "Mày tức th́ màu cứ tức, mày ghè vỡ đầu mày cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu th́ mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu !"
Một tai hoạ đến mà đứa ích kỉ th́ không thể biết trước được. Đó là: không trông thấy tôi, nhưng chị Cốc đă trông thấy Dế Choắt loay hoay trong cửa hang.
Chị Cốc liền quát lớn:
- Mày nói ǵ?
- Lạy chị, em nói ǵ đâu!
Rồi Dế Choắt lùi vàọ
-Chối hả? Chối này! Chối này!
Mỗi câu "Chối này! " chị Cốc lại giáng một mỏ xuống. Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất. Rúc trong hang mà bị trúng hai mỏ. Choắt quẹo xương sống, lăn ra kêu váng. Núp tận đấy đất mà tôi cũng khiếp, nằm im thít. Nhưng đă hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay xuống đầm nước, không chút chú ư đến cảnh khổ đau vừa gây rạ
Biết chị Cốc đi rồi , tôi mới mon men ḅ lên. Trông thấy tôi, dế Choắt khóc thảm thiết.
Tôi hỏi một câu ngớ ngẩn:
- Saỏ Saỏ
Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Thấy thế tôi hốt hoảng quỳ xuống nâng đầu Choắt lên mà than rằng:
- Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi nào ! Tôi hối lắm. Tôi hối hận lắm ! Anh mà chết th́ chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôị
Tôi biết làm thế nào bây giờ?
Tôi không ngờ Dế Choắt dành cho tôi một câu như thế này:
-Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ , sớm muộn rồi cũng mang vạ vào cho ḿnh đấỵ
Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội ḿnh. Giá tôi không trêu chị Cốc th́ đầu đến nỗi Choắt việc ǵ. Cả tôi nữa, nếu không nhanh chân chạy vào hang th́ tôi cũng chết toi rồị
Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn ở một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nấm mộ tọ Tôi đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.
Lứa sinh ấy, chúng tôi có cả thảy ba anh em. ba anh em chúng tôi chỉ ở với mẹ hai hôm. Tối hôm thú ba, mẹ đi trước, ba đứa tôi tấp tểnh, khấp khởi đi sau, nửa lo nửa vui theo sau. Mẹ dẫn chúng tôi đi và mẹ đem đặt mỗi đứa vào một cái hang đât ở bờ ruộng phía bên kia, chỗ trông ra đầm nước mà không biết mẹ đă chịu khó đào bới, be đắp tinh tươm thành hang thành nhà cho chúng tôi từ bao giờ.
Tôi là em út, bé nhất , nên được mẹ tôi, sau khi dắt vào hang. lại bỏ theo một ít ngọn cỏ mẫm trước cửa để nếu tôi c̣n bỡ ngỡ th́ đă có thức ăn sẵn trong vài ngàỵ
Rồi mẹ tôi trở về.
Tôi cũng không buồn. Trái lại, c̣n lấy làm khoan khoái v́ được ở một ḿnh nơi thoáng đăng mát mẻ. Tôi vừa thầm cảm ơn mẹ, vừa sục sạo thăm tất cả cái hang mẹ đưa đến ở. Khi đă xem xét cẩn thận rồi, tôi ra đứng ngoài hang ngẩng mặt nh́n trờị Qua những ngọn cỏ ấu nhọn và sắc, tôi thấy màu trời trong xanh. Tôi dọn giọng, vỗ đôi cánh ngắn đến nách rồi cao hứng gáy lên mấy tiếng rơ tọ
Từ đây, tôi bắt đầu vào cuộc đời của tôị Cho dù tôi sẽ sung sướng hay tôi khổ sở, cái đó tuỳ ở tính t́nh tôi khôn ngoan hay đần độn. Song tôi chưa cần biết đến thế, tính đến thế. Mà hăy lấy sự được ung dung độc lập một ḿnh là điều thích lắm rồị
Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tôi chui vào trong cùng hang, h́ hục đào đất làm thành cái giường ngủ sang trọng. Rồi, cũng biết lo xa như các cụ già trong họ dế, tôi đào hang sâu thành hai ngả làm thành những con đường tắt , những cửa sau, những ngách thượng, pḥng khi gặp nguy hiểm có thể thoát thân ra lối khác được.
Chập tối, tôi tạm nghỉ tay và ra đứng ngoài cửa, họp cùng anh chị em hàng xóm quanh bờ ruộng vừa gảy đàn vùa hát một bài hát hoàng hôn tạm biệt ông mặt trờị
Khi đêm đă xuống hẳn, cả xóm chúng tôi, các bô lăo dế lụ khụ già cốc đế cũng bỗng nhiên vui tính, ai nấy ra khỏi hang, đến tụ hội thật đông tận giữa băi trong đêm tối mát lạnh, cùng uống sương đọng, ăn cỏ ướt và những gă tài hoa th́ gảy đàn thổi sáo , cùng nhau ca hát, nhảy múa linh đ́nh đến tận sáng bạch, lúc ông mặt trời quen thuộc lại nghiêm trang ló lên đằng đông, mới tan cuộc, ai về nhà đấỵ Ngày nào đêm nào, sớm nào chiều nào cũng ngần ấy thứ việc, thứ chơị Kể đời mà được như thuế cũng khá an nhàn nhưng mới đầu c̣n thấy hay hay, về sau cũng nhàm dần.
Bởi tôi ăn uống điều độ, làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu tôi đă trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ ngă rạp y như có nhát dao vừa lia quạ Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn bây giờ thành cái áo dài kín tận đuôị Mỗi khi tôi vù lên, đă nghe thấy tiếng phành phạch gịn giă. Lúc tôi đi bách bộ th́ cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mờ soi gương được và rất ưa nh́n. Đầu tôi to ra và nổi từng tảng, rất bướng. Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm má làm việc. Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. Tôi rất lấy làm hănh diện với và con về cặp râu ấylắm. Cứ chốc chốc tôi lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai tay lên vuốt râụ
Tôi đi đứng oai vệ. Mỗi bước đi , tôi làm điệu nhún nhẩy, rung lên rung xuống hai chiếc râụ Cho ra kiểu cách con nhà vơ. Tôi tợn lắm. Dám cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm.Khi tôi to tiếng th́ ai cũng nhịn, không ai đáp lạị Bởi v́ quanh quẩn ai cũng quen thuộc ḿnh cả. Không nói, có lẽ họ nể hơn là sợ. Nhưng tôi lại tưởng thế là không ai dám ho hẹ ấy vậy , tôi cho là tôi giỏị Những gă xốc nổi thường lầm cử chỉ ngông cuồng là tài bạ Tôi đă quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ khiến mỗi lần thấy tôi đi qua, các chị phải núp khuôn mặt trái xoan dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nh́n trộm. Thỉng thoảng, tôi ngứa chân đá một cái ghẹo anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên. Tôi càng tưởng tôi là rất ghê gớm, có thể đứng đầu thiên hạ rồị
Chao ôi, tôi có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ những cử chỉ ngu dại của ḿnh thôị Tôi đă phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà c̣n ân hận quá, ân hận măị Thế mới biết, nếu đă trót không suy tính, lỡ xảy ra những việc dại dội, dù về sau có hối cũng không thể làm lại được.
Câu chuyện ân hận đầu tiên mà tôi ghi nhớ suốt đờị
Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôị Nhưng v́ Dế Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gă cũng sợ tôi lắm.
Cái chàng Dế Choắt , người gầy g̣ và dài lêu nghêu như một dă nghiện thuốc phiện. Đă thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè nặng nề, trông đến xấụ Râu ria ǵ mà cụt có một mẩu và mặt mũi th́ lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đă vậy tính nết lại ăn sổi ở th́ ( thật chỉ v́ ốm đau luôn, không làm được) có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang của tôị
Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo:
- Sao chú mày sống cẩu thả quá như vậy! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào phá th́ thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nh́n sang cũng viết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Pḥng thử có thằng chim Cắt nó nḥm thất, nó tưởng mồi , nó mổ cho một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, th́ chú co mà đi đời! ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn.
Ngẫm ra th́ tôi chỉ nói lấy cho sướng miệng tôị C̣n Dế Choắt than thở thế nào , tôi cũng không để taị Hồi ấy, tôi có tính tự đắc, cứ miệng ḿnh nói tai ḿnh nghe chứ không biết nghe ai, thậm chí cũng chẳng để ư có ai nghe ḿnh không.
Dế Choắt trả lời tôi bằng một giọng rất buồn rầu:
- Thưa anh, em cũng muốn khôn nhưng khôn không được. Đụng đến việc là em thở rồi, không c̣n hơi sức mà đào bới nữạ Lắm khi em cũng nghĩ nỗi nhà cửa như thế này là nguy hiểm, nhưng em nghèo sức quá, em đă lo ṛng ră hàng mấy tháng cũng không biết làm thế nàọ hay là bây giờ em định thế này.....Song anh có cho th́ em mới dám nói....
Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú ḿnh cứ nói thẳng thừng ra nàọ
Rồi Dế Choắt nh́n tôi mà rằng:
- Anh đă nghĩ thương em như thế th́ hay là anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh pḥng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt th́ em chạy sang.....
Chưa nghe hết câu, tôi đă hếch răng lên, x́ một hơi rơ dàị Rồi với điệu bộ kinh khỉnh, tôi mắng:
- Hức !Thông sang ngách nhà tả Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này tao nào chịu được. Thôi em cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi! Đào tổ nông th́ cho chết!
Tôi về không một chút bận tâm.
Một buổi chiều, tôi ra đứng trước cửa hang như mọi khi, xem hoàng hôn xuống.
Mấy hôm nọ, trời mưa lớn, trên những hồ ao quanh băi trước mặt, nước dâng trắng mênh mông. Nước đầy và nước mới th́ cua cá cũng tấp nập xuôi ngược, thế là bao nhiêu cod , sếu , vạc, cốc le, sâm cầm, vịt trời, bồ nông, mông, két ở các bĩa sông xơ xác tận dầu cũng bay cả về vùng nước mới để kiếm mồị Suốt ngày, họ căi cọ ầm bốn góc đầm, có khi chỉ v́ tranh một mồi tép, có những anh C̣ gầy vêu vao ngày ngày b́ bơm lội bùn tím cả chân mà vẫn hếch mỏ chẳng được miếng nàọ Khổ quá, những kẻ yếu đuối, vật lộn cật lực thế mà cũng không sống nổị Tôi đứng trong bóng nắng chiều toả xuống ánh nước của hang mà suy nghĩ việc đời như thế.
Bỗng thấy chị Cốc từ mặt nước bay lên, đến đậu gần hang tôi , cách có mấy bước. Chừng rớ được món nào, vừa chén xong, chị ta t́m đến đứng chỗ mát đứng rỉa lông, rỉa cánh và chùi mép.
Tính tôi hay nghịch ranh. Chẳng bận đến tôi, tôi cũng nghĩ mưu trêu chọc chị Cốc. Tôi cất tiếng gọi Dế Choắt. Nghe tiếng thưa, tôi hỏi:
- Chú ḿnh có muốn cùng tớ đùa vui không?
- Đùa tṛ ǵ? Em đương lên cơn hen đây, Hừ hừ....
- Đùa chơi một tí.
- Hừ hừ.....cái ǵ thế?
- Con mụ Cốc kia ḱạ
Dế Choắt ra cửa, hé mắt nh́n chị Cốc. Rồi hỏi tôi:
- Chị Cốc béo xù đứng trước cửa nhà ta ấy hả?
- ừ
- Thôi thôi...hừ hừ......Em xin vái cả sáu taỵ Anh đừng trêu vào.......Anh phải sợ.....
Tôi quắc mắt:
- Sợ ǵ? mày bảo tao phải sợ cái ǵ? Mày bảo tao c̣n biết sợ ai hơn tao nữa!
- Thưa anh, thế th́, hừ hừ......em xin sợ. Mời anh cứ đùa một ḿnh thôị
Tôi lại mắng Dế Choắt và bảo:
- Xem tao têu chọc con mụ Cốc đây nàỵ
Tôi ŕnh đến lúc chị Cốc rỉa cánh quay đầu lại phía cửa tổ tôi, tôi cất giọng véo von:
Cái C̣, cái Vạc , cái Nông
Ba cái cùng béo vặt lông cái nàỏ
Vặt lông cái Cốc cho tao
Tao nấu, tao nướng, tao xào, tao ăn.
Chị Cốc nghe tiếng hát từ trong đất văng vẳng lên , không hiểu như thế nào, giật nẩy hai đầu cánh muốn baỵ Đến khi định thần lại, chị mới trợn tṛn mắt giương cánh lên, như sắp đánh nhaụ Chị ḷ ḍ về phía cửa hang tôi, hỏi:
-Đứa nào cạnh khoé ǵ tao thế? Đứa nào cạnh khoé ǵ tao thế?
Tôi chui tọt vào hang, lên giường nằm khểnh bắt chân chữ ngũ. Bụng nghĩ thú vị: "Mày tức th́ màu cứ tức, mày ghè vỡ đầu mày cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu th́ mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu !"
Một tai hoạ đến mà đứa ích kỉ th́ không thể biết trước được. Đó là: không trông thấy tôi, nhưng chị Cốc đă trông thấy Dế Choắt loay hoay trong cửa hang.
Chị Cốc liền quát lớn:
- Mày nói ǵ?
- Lạy chị, em nói ǵ đâu!
Rồi Dế Choắt lùi vàọ
-Chối hả? Chối này! Chối này!
Mỗi câu "Chối này! " chị Cốc lại giáng một mỏ xuống. Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất. Rúc trong hang mà bị trúng hai mỏ. Choắt quẹo xương sống, lăn ra kêu váng. Núp tận đấy đất mà tôi cũng khiếp, nằm im thít. Nhưng đă hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay xuống đầm nước, không chút chú ư đến cảnh khổ đau vừa gây rạ
Biết chị Cốc đi rồi , tôi mới mon men ḅ lên. Trông thấy tôi, dế Choắt khóc thảm thiết.
Tôi hỏi một câu ngớ ngẩn:
- Saỏ Saỏ
Choắt không dậy được nữa, nằm thoi thóp. Thấy thế tôi hốt hoảng quỳ xuống nâng đầu Choắt lên mà than rằng:
- Nào tôi đâu biết cơ sự lại ra nông nỗi nào ! Tôi hối lắm. Tôi hối hận lắm ! Anh mà chết th́ chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôị
Tôi biết làm thế nào bây giờ?
Tôi không ngờ Dế Choắt dành cho tôi một câu như thế này:
-Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ , sớm muộn rồi cũng mang vạ vào cho ḿnh đấỵ
Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội ḿnh. Giá tôi không trêu chị Cốc th́ đầu đến nỗi Choắt việc ǵ. Cả tôi nữa, nếu không nhanh chân chạy vào hang th́ tôi cũng chết toi rồị
Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn ở một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nấm mộ tọ Tôi đứng lặng giờ lâu, nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.