phale
23-05-11, 02:05 PM
Khéo can được vua
Vua Cảnh Công nước Tề có con ngựa quư, giao cho một người chăn nuôi. Con ngựa tự nhiên một hôm lăn ra chết. Vua giận lắm, cho là giết ngựa, sai ngay quân cầm dao để phanh thây người nuôi ngựa. Án Tử đang ngồi chầu thấy thế, ngăn lại hỏi vua rằng:
“Vua Nghiêu, vua Thuấn xưa phanh thây người th́ bắt đầu từ đâu trước?”(1)
Cảnh Công ngơ ngác nh́n nói: “Thôi hăy buông ra, đem giam xuống ngục để rồi trị tội.”(2)
Án Tử nói rằng: “Tên phạm này chưa biết rơ tội mà phải chịu chết, th́ vẫn tưởng là oan. Tôi xin v́ vua kể rơ tội nó, rồi hăy hạ ngục”.(3)
Vua nói: “Phải”.
Án Tử bèn kể tội rằng: “Nhà ngươi có ba tội đáng chết. Vua sai nuôi ngựa mà để ngựa chết là một tội đáng chết. Lại để chết con ngựa rất quí của vua, là hai tội đáng chết. Để vua mang tiếng, v́ một con ngựa mà giết chết một mạng người, làm cho trăm họ(4) nghe thấy ai cũng oán vua, các nước nghe thấy ai cũng khinh vua, ngươi làm chết một con ngựa mà để đến nỗi dân gian đem ḷng oán giận, nước ngoài có bụng ḍm ngó, là ba tội đáng chết, ngươi đă biết chưa? Bây giờ hăy tạm giam ngươi vào ngục...”
Cảnh Công nghe nói ngậm ngùi than rằng: “Thôi, tha cho nó! Thôi, tha cho nó! Kẻo để ta mang tiếng bất nhân”.
Án Tử Xuân Thu
LỜI BÀN:
Vua Cảnh Công thấy con ngựa yêu của ḿnh chết mà bắt phanh thây kẻ nuôi ngựa là đang cơn tức giận, không c̣n hiểu nghĩa lư, pháp luật là ǵ nữa. Thế mà Án Tử can ngăn được là v́ tuy gọi chiều ḷng, kể tội người nuôi ngựa, mà kỳ thực lại gợi đến cái ḷng nhân ái của Cảnh Công, làm cho Cảnh Công phải tỉnh ngộ và biết hối. Giỏi thay! Mấy lời nói dịu dàng, thảnh thơi, mà cảm hóa được quân vương.
(1) Câu này hỏi thế là có ư làm cho Cảnh Công không có lối mà trả lời. Đời Nghiêu, Thuấn chưa có tội phanh thây.
(2) Thôi hăy buông ra: Cứ theo sách Án Tử Xuân Thu th́ là “Ṭng quả nhân thủy” (Khởi tự ta ra), theo Hàn thi ngoại truyện th́ lại là túng chi (buông ra). Đây dịch là buông ra để cho ăn nghĩa với câu trên.
(3) Đời xưa bao nhiêu tội nhân đă hạ xuống ngục tối là phải xử tử cả.
(4) Chỉ nhân dân trong nước.
Vua Cảnh Công nước Tề có con ngựa quư, giao cho một người chăn nuôi. Con ngựa tự nhiên một hôm lăn ra chết. Vua giận lắm, cho là giết ngựa, sai ngay quân cầm dao để phanh thây người nuôi ngựa. Án Tử đang ngồi chầu thấy thế, ngăn lại hỏi vua rằng:
“Vua Nghiêu, vua Thuấn xưa phanh thây người th́ bắt đầu từ đâu trước?”(1)
Cảnh Công ngơ ngác nh́n nói: “Thôi hăy buông ra, đem giam xuống ngục để rồi trị tội.”(2)
Án Tử nói rằng: “Tên phạm này chưa biết rơ tội mà phải chịu chết, th́ vẫn tưởng là oan. Tôi xin v́ vua kể rơ tội nó, rồi hăy hạ ngục”.(3)
Vua nói: “Phải”.
Án Tử bèn kể tội rằng: “Nhà ngươi có ba tội đáng chết. Vua sai nuôi ngựa mà để ngựa chết là một tội đáng chết. Lại để chết con ngựa rất quí của vua, là hai tội đáng chết. Để vua mang tiếng, v́ một con ngựa mà giết chết một mạng người, làm cho trăm họ(4) nghe thấy ai cũng oán vua, các nước nghe thấy ai cũng khinh vua, ngươi làm chết một con ngựa mà để đến nỗi dân gian đem ḷng oán giận, nước ngoài có bụng ḍm ngó, là ba tội đáng chết, ngươi đă biết chưa? Bây giờ hăy tạm giam ngươi vào ngục...”
Cảnh Công nghe nói ngậm ngùi than rằng: “Thôi, tha cho nó! Thôi, tha cho nó! Kẻo để ta mang tiếng bất nhân”.
Án Tử Xuân Thu
LỜI BÀN:
Vua Cảnh Công thấy con ngựa yêu của ḿnh chết mà bắt phanh thây kẻ nuôi ngựa là đang cơn tức giận, không c̣n hiểu nghĩa lư, pháp luật là ǵ nữa. Thế mà Án Tử can ngăn được là v́ tuy gọi chiều ḷng, kể tội người nuôi ngựa, mà kỳ thực lại gợi đến cái ḷng nhân ái của Cảnh Công, làm cho Cảnh Công phải tỉnh ngộ và biết hối. Giỏi thay! Mấy lời nói dịu dàng, thảnh thơi, mà cảm hóa được quân vương.
(1) Câu này hỏi thế là có ư làm cho Cảnh Công không có lối mà trả lời. Đời Nghiêu, Thuấn chưa có tội phanh thây.
(2) Thôi hăy buông ra: Cứ theo sách Án Tử Xuân Thu th́ là “Ṭng quả nhân thủy” (Khởi tự ta ra), theo Hàn thi ngoại truyện th́ lại là túng chi (buông ra). Đây dịch là buông ra để cho ăn nghĩa với câu trên.
(3) Đời xưa bao nhiêu tội nhân đă hạ xuống ngục tối là phải xử tử cả.
(4) Chỉ nhân dân trong nước.