phale
10-07-10, 11:16 PM
Ám Ảnh Mai Trong Thơ Tứ Tuyệt của Yến Lan
Yến Lan là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nhóm thơ B́nh Định mà tên tuổi đă gắn liền với h́nh tượng "Bến My Lăng" huyền thoại. Ông cũng là thi sĩ mà tác giả thi nhân Việt Nam tỏ ra ngưỡng mộ, khi cho rằng: "xem thơ Yến Lan tôi mơ màng như đi trong mây mù. Khi đầu th́ cũng hay nhưng dần lâu cơ hồ ngạt thở". (1) Quả thật, thơ Yến Lan, mà đặc biệt là thơ tứ tuyệt của ông là một loại thơ "chỉ thấy mờ mờ những con đường chảy êm như những ḍng sông" (2). Không những thế nó c̣n là một thứ rượu được chưng cất từ men say của những ám ảnh khôn nguôi. Tôi muốn nói đến sự ám ảnh của mai trong thơ tứ tuyệt của Yến Lan.
Một trong những nét đặc sắc của văn hóa Việt trong ngày xuân, bên cạnh "rượu, thịt, dưa, hành, câu đối đỏ" th́ hoa là một thành tố văn hóa không thể thiếu. Sự hiện hữu của các loài hoa ngày tết mà trong đó hai loài hoa đặc trưng cho hai vùng miền tiêu biểu là hoa đào ở miền Bắc và hoa mai ở miền Nam luôn là biểu tượng của sự an lành, hạnh phúc, viên măn khi đón xuân. Yến Lan là người miền Nam (quê ông ở An Nhơn, B́nh Định), v́ vậy cũng như bao người dân của vùng đất mở cơi này, ông rất yêu quí hoa mai. Trong quan niệm của ông mai không chỉ là loài hoa b́nh thường, đó là loài hoa quư phái mà "cốt cách tượng h́nh cây" khiến bao người "kẻ vái chào mai, kẻ mộng mai". C̣n đối với ông mai đă trở thành một nỗi ám ảnh, một tâm thức hiện sinh. Mai luôn là chứng nhân của những thăng trầm trong cuộc sống, gắn liền với những biến sinh của xă hội mà ông đă trăi nghiệm. V́ vậy, từ một cành mai trong "vườn hoang" ông đă liên tưởng đến sự hưng phế trong cuộc đời:
Trán lựu thâm nghiêm pho cổ tích
Má đào trơ trẽn nét xuê xoang
Xe săn liễu nối ḍng bạc mệnh
Buông rụng mai bày cảnh phế hoang
(Vườn hoang)
Thời gian bao giờ cũng đồng hành với sự phát triển, sự sinh sôi nhưng thời gian cũng là chứng nhân của sự tàn tạ, sự hoang phế, sự tan ră v́ cuộc đời chỉ là cơi phù du. Và bước đi của thời gian là hiện thân của cơi phù du ấy. Yến Lan đă cảm nhận điều này qua sự chiêm nghiệm về vẻ đẹp mong manh của hoa mai
Nét nhớ cong theo bóng núi đồi
Vương qua nhè nhẹ cơi ḷng tôi
Bao nhiêu cánh đẹp như mai nở
Sao vội vàng qua một thoảng hơi
(Nhớ Mai)
Nhớ mai, nhớ cái đẹp qua đi một cách "vội vàng", chỉ như một "thoáng hơi". Cái cảm nhận vô thường ấy ở Yến Lan cũng là điều mà Vạn Hạnh thiền sư đă thức nhận chúng ta trong bài thơ Thị đệ tử: "Thịnh suy như lộ thảo đầu phô". (3) V́ vậy, nỗi "Nhớ mai" của Yến Lan ở đây là một sự nuối tiếc, một hoài niệm, một ám ảnh. Thế nên, mai không chỉ hiện hữu trong thơ tứ tuyệt Yến Lan với một nỗi nhớ đơn thuần mà nó đă kết tinh thành mộng mị trong vô thức, trong tâm linh thi sĩ.
Ngấp nghé hiên tây mấy khóm hồng
Nhài đơm giậu bắc lựu tường đông
Yêu hoa há để thềm nam trống
Đêm mộng mai vàng đến trổ bông
(Thềm nhà phía Nam)
"Yêu hoa chớ để thềm nam trống
Đêm mộng mai vàng đến trổ bông".
Hai câu thơ cuối của bài tứ tuyệt đă cho thấy t́nh cảm giữa nhà thơ và hoa mai sâu nặng biết dường nào!? Mối thâm t́nh ấy đă kết tinh thành một nỗi nhớ đến nao ḷng. Một nỗi nhớ mà nếu không phải là tri âm th́ không thể nào cảm nhận được.
Hăm mấy năm xa, trông nhớ mai
Về đây nỗi nhớ vẫn không khuây
Mai ơi, nở đó mà thưa thớt
Phẩm chất thanh u trĩu nhánh gầy.
(Vóc mai)
Rơ ràng mai đă trở thành hiện thân của nỗi nhớ trong tâm cảm thi nhân. Đó cũng chính là một sự hướng nội, một sự t́m về như một ám ảnh. Không có sự ám ảnh nầy Yến Lan khó có thể viết nhiều bài thơ về hoa mai như thế! Chỉ trong một tập thơ tứ tuyệt mỏng manh mà tác giả đă có rất nhiều bài viết về hoa mai như: Nỗi khổ của mai, Vườn hoang, Nhớ mai, Thềm nhà phía Nam, Vóc mai, Xuân hoài, Xuân tảo, Xuân cách, Nhớ rừng mai, Quư mai, Đêm xuân trông sao, lụy nhớ, Tỉa mai...
Sở dĩ hoa mai đă trở thành một nỗi nhớ thương tràn vào cả mộng mị thi nhân để trở thành một nỗi ám ảnh trong tâm linh của tác giả Bến My Lặng đầy huyền hoặc v́ hoa mai trong thơ Yến Lan không chỉ đơn thuần là tín hiệu của mùa xuân mà c̣n là chứng nhân của những hồi ức, hoài niệm mà thi nhân vẫn măi kiếm t́m. Thơ viết về hoa mai của Yến Lan v́ thế là thơ của những "thấm lạnh t́nh người".
Vẹt ngang cành trúc ngước trông trời
Mặt trái xoan t́m dơi bóng ai
Thấm lạnh t́nh người sao lảo đảo
Chập chờn lây cả khóm hoa mai.
(Đêm xuân trông sao)
Thơ bao giờ cũng đi từ cơi thực đến cơi mộng. Và từ cơi mộng thơ lại trở về tắm ḿnh trong cuộc đời thực. Đọc thơ tứ tuyệt Yến Lan, chúng ta như đi vào một thế giới ngập tràn giữa mộng và thực. Như đang phiêu bồng trên chiếc "Thuyền thơ nằm đợi gió/ buồn trĩu nặng nhớ nhung". (4) Thơ Yến Lan mà đặc biệt thơ tứ tuyệt của ông là thơ của thế giới nội cảm được kết tinh từ những nghiệm sinh của thi nhân. Theo Yến Lan cuộc sinh nở của hoa mai là một quá tŕnh "đau đớn". Để có vẻ đẹp huyễn hoặc khoe sắc chào đón mùa xuân, mai đă phải tự lột xác tẩy rửa ḿnh để hóa thân nhiệm mầu trong thế giới của cái đẹp.
Vặt lá đầu mùa để đón hoa
Biết trong chồi biếc sắc vàng pha
Bao nhiêu đau đớn cành mai chịu
Đợi với trời xanh rực bóng nhà.
(Tỉa mai)
Mùa xuân là mùa của tươi xanh và hạnh phúc. Nhưng để có được mùa xuân nhân gian ngập tràn ánh nắng, chúng ta phải trải qua những gió mưa, băo tố, lạnh giá của của mùa đông mà hơn ai hết với một trái tim nhạy cảm của một thi nhân, Yến Lan đă cảm nhận nó thật sâu sắc và tinh tế. V́ thế, ám ảnh mai trong thơ tứ tuyệt của Yến Lan là ám ảnh của mộng và thực, của hiện hữu và hư vô, của sắc và không. Đó là một sự ám ảnh của hiện sinh và vô thường. V́ vậy, đối với Yến Lan hoa mai măi măi là khát vọng là nỗi nhớ, là sự đốn ngộ, là nhân duyên, là định mệnh...
Về giữa thu phân mai chưa nở
Lập xuân mai nở bận không về
Hữu t́nh chẳng lẽ vô duyên măi
Đông chí đây rồi lạnh tái tê.
(Nhớ rừng mai)
Không phải ngẫu nhiên mà sau bao nhiêu năm xa cách quê hương, mặc dù quen sống ở Hà Nội thủ đô ngàn năm văn vật, khi đất nước thống nhất trở về miền Nam ông lại chọn lựa trở về góc thành B́nh Định nhỏ nhoi ngày nào mà không chọn những nơi đô hội khác, chỉ v́ ông muốn được sống với hoa, với cây cỏ quê nhà, đặc biệt là được sống với mai như những người bạn tri âm tri kỷ. Ông luôn khao khát t́m mai như đi t́m chính bản thể của ḿnh. Và ông luôn canh cánh bên ḷng nỗi lo sợ sẽ vắng mai trong mùa xuân khiến ḿnh phải lụy trong nỗi nhớ:
Gió sẵn đầu hiên, mây cuối thôn
Mà sao cách khuất suốt thu tṛn
Hay v́ bệnh tật t́m phương tránh
Sợ góc trời mai lụy nhớ thương.
( Lụy Nhớ)
Và hôm nay, một mùa xuân mới lại về. Hoa mai lại khoe sắc với chúa xuân. Mùa xuân này cũng là mùa xuân thứ mười một nhà thơ Yến Lan đă đi "ra ngoài cơi sống". Nhưng những bài thơ viết về mùa xuân của ông đặc biệt là những bài thơ tứ tuyệt viết về hoa mai sẽ măi hiện tồn trong ḷng người đọc. Bởi v́ trong tâm thức người Việt hoa mai đă là một phần tâm linh, là một hệ giá trị trong văn hóa Việt. Vẻ đẹp của hoa mai v́ thế là vẻ đẹp của sự an lành và hạnh phúc như chính lời thơ của Yến Lan đă viết:
Đây cúc, ḱa mai, nọ hải đường
Cùng mai hoa tụ nhóm thiên chương
Ấm trà mạn hảo lai rai rót
Phảng phất hương thầm bạch ngọc lan.
(Xuân cách)
Hy vọng rằng trong những ngày xuân ấm áp, đọc những vần thơ tứ tuyệt của Yến Lan viết về hoa mai chúng ta sẽ t́m thấy sự b́nh yên trong tâm hồn. Và rồi, cũng như Yến Lan ta nguyện làm một người bạn tri âm của hoa mai không chỉ trong những ngày xuân mà măi măi trong hành tŕnh cuộc sống của ḿnh trên cơi nhân gian vốn đầy những bất an này. Mùa xuân ơi những ngày mới bắt đầu!./.
Chú Thích:
(1) (2) Hoài Thanh- Hoài Chân, Thi Nhân Việt Nam, Nxb Văn học H, 1989, tr 155
(3) Câu thơ trong bài Thị đệ tử của Vạn Hạnh thiền Sư đời Lư
(4) Hai câu thơ trong bài Đợi gió của Yến Lan
Tác giả Trần Hoài Anh
Yến Lan là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nhóm thơ B́nh Định mà tên tuổi đă gắn liền với h́nh tượng "Bến My Lăng" huyền thoại. Ông cũng là thi sĩ mà tác giả thi nhân Việt Nam tỏ ra ngưỡng mộ, khi cho rằng: "xem thơ Yến Lan tôi mơ màng như đi trong mây mù. Khi đầu th́ cũng hay nhưng dần lâu cơ hồ ngạt thở". (1) Quả thật, thơ Yến Lan, mà đặc biệt là thơ tứ tuyệt của ông là một loại thơ "chỉ thấy mờ mờ những con đường chảy êm như những ḍng sông" (2). Không những thế nó c̣n là một thứ rượu được chưng cất từ men say của những ám ảnh khôn nguôi. Tôi muốn nói đến sự ám ảnh của mai trong thơ tứ tuyệt của Yến Lan.
Một trong những nét đặc sắc của văn hóa Việt trong ngày xuân, bên cạnh "rượu, thịt, dưa, hành, câu đối đỏ" th́ hoa là một thành tố văn hóa không thể thiếu. Sự hiện hữu của các loài hoa ngày tết mà trong đó hai loài hoa đặc trưng cho hai vùng miền tiêu biểu là hoa đào ở miền Bắc và hoa mai ở miền Nam luôn là biểu tượng của sự an lành, hạnh phúc, viên măn khi đón xuân. Yến Lan là người miền Nam (quê ông ở An Nhơn, B́nh Định), v́ vậy cũng như bao người dân của vùng đất mở cơi này, ông rất yêu quí hoa mai. Trong quan niệm của ông mai không chỉ là loài hoa b́nh thường, đó là loài hoa quư phái mà "cốt cách tượng h́nh cây" khiến bao người "kẻ vái chào mai, kẻ mộng mai". C̣n đối với ông mai đă trở thành một nỗi ám ảnh, một tâm thức hiện sinh. Mai luôn là chứng nhân của những thăng trầm trong cuộc sống, gắn liền với những biến sinh của xă hội mà ông đă trăi nghiệm. V́ vậy, từ một cành mai trong "vườn hoang" ông đă liên tưởng đến sự hưng phế trong cuộc đời:
Trán lựu thâm nghiêm pho cổ tích
Má đào trơ trẽn nét xuê xoang
Xe săn liễu nối ḍng bạc mệnh
Buông rụng mai bày cảnh phế hoang
(Vườn hoang)
Thời gian bao giờ cũng đồng hành với sự phát triển, sự sinh sôi nhưng thời gian cũng là chứng nhân của sự tàn tạ, sự hoang phế, sự tan ră v́ cuộc đời chỉ là cơi phù du. Và bước đi của thời gian là hiện thân của cơi phù du ấy. Yến Lan đă cảm nhận điều này qua sự chiêm nghiệm về vẻ đẹp mong manh của hoa mai
Nét nhớ cong theo bóng núi đồi
Vương qua nhè nhẹ cơi ḷng tôi
Bao nhiêu cánh đẹp như mai nở
Sao vội vàng qua một thoảng hơi
(Nhớ Mai)
Nhớ mai, nhớ cái đẹp qua đi một cách "vội vàng", chỉ như một "thoáng hơi". Cái cảm nhận vô thường ấy ở Yến Lan cũng là điều mà Vạn Hạnh thiền sư đă thức nhận chúng ta trong bài thơ Thị đệ tử: "Thịnh suy như lộ thảo đầu phô". (3) V́ vậy, nỗi "Nhớ mai" của Yến Lan ở đây là một sự nuối tiếc, một hoài niệm, một ám ảnh. Thế nên, mai không chỉ hiện hữu trong thơ tứ tuyệt Yến Lan với một nỗi nhớ đơn thuần mà nó đă kết tinh thành mộng mị trong vô thức, trong tâm linh thi sĩ.
Ngấp nghé hiên tây mấy khóm hồng
Nhài đơm giậu bắc lựu tường đông
Yêu hoa há để thềm nam trống
Đêm mộng mai vàng đến trổ bông
(Thềm nhà phía Nam)
"Yêu hoa chớ để thềm nam trống
Đêm mộng mai vàng đến trổ bông".
Hai câu thơ cuối của bài tứ tuyệt đă cho thấy t́nh cảm giữa nhà thơ và hoa mai sâu nặng biết dường nào!? Mối thâm t́nh ấy đă kết tinh thành một nỗi nhớ đến nao ḷng. Một nỗi nhớ mà nếu không phải là tri âm th́ không thể nào cảm nhận được.
Hăm mấy năm xa, trông nhớ mai
Về đây nỗi nhớ vẫn không khuây
Mai ơi, nở đó mà thưa thớt
Phẩm chất thanh u trĩu nhánh gầy.
(Vóc mai)
Rơ ràng mai đă trở thành hiện thân của nỗi nhớ trong tâm cảm thi nhân. Đó cũng chính là một sự hướng nội, một sự t́m về như một ám ảnh. Không có sự ám ảnh nầy Yến Lan khó có thể viết nhiều bài thơ về hoa mai như thế! Chỉ trong một tập thơ tứ tuyệt mỏng manh mà tác giả đă có rất nhiều bài viết về hoa mai như: Nỗi khổ của mai, Vườn hoang, Nhớ mai, Thềm nhà phía Nam, Vóc mai, Xuân hoài, Xuân tảo, Xuân cách, Nhớ rừng mai, Quư mai, Đêm xuân trông sao, lụy nhớ, Tỉa mai...
Sở dĩ hoa mai đă trở thành một nỗi nhớ thương tràn vào cả mộng mị thi nhân để trở thành một nỗi ám ảnh trong tâm linh của tác giả Bến My Lặng đầy huyền hoặc v́ hoa mai trong thơ Yến Lan không chỉ đơn thuần là tín hiệu của mùa xuân mà c̣n là chứng nhân của những hồi ức, hoài niệm mà thi nhân vẫn măi kiếm t́m. Thơ viết về hoa mai của Yến Lan v́ thế là thơ của những "thấm lạnh t́nh người".
Vẹt ngang cành trúc ngước trông trời
Mặt trái xoan t́m dơi bóng ai
Thấm lạnh t́nh người sao lảo đảo
Chập chờn lây cả khóm hoa mai.
(Đêm xuân trông sao)
Thơ bao giờ cũng đi từ cơi thực đến cơi mộng. Và từ cơi mộng thơ lại trở về tắm ḿnh trong cuộc đời thực. Đọc thơ tứ tuyệt Yến Lan, chúng ta như đi vào một thế giới ngập tràn giữa mộng và thực. Như đang phiêu bồng trên chiếc "Thuyền thơ nằm đợi gió/ buồn trĩu nặng nhớ nhung". (4) Thơ Yến Lan mà đặc biệt thơ tứ tuyệt của ông là thơ của thế giới nội cảm được kết tinh từ những nghiệm sinh của thi nhân. Theo Yến Lan cuộc sinh nở của hoa mai là một quá tŕnh "đau đớn". Để có vẻ đẹp huyễn hoặc khoe sắc chào đón mùa xuân, mai đă phải tự lột xác tẩy rửa ḿnh để hóa thân nhiệm mầu trong thế giới của cái đẹp.
Vặt lá đầu mùa để đón hoa
Biết trong chồi biếc sắc vàng pha
Bao nhiêu đau đớn cành mai chịu
Đợi với trời xanh rực bóng nhà.
(Tỉa mai)
Mùa xuân là mùa của tươi xanh và hạnh phúc. Nhưng để có được mùa xuân nhân gian ngập tràn ánh nắng, chúng ta phải trải qua những gió mưa, băo tố, lạnh giá của của mùa đông mà hơn ai hết với một trái tim nhạy cảm của một thi nhân, Yến Lan đă cảm nhận nó thật sâu sắc và tinh tế. V́ thế, ám ảnh mai trong thơ tứ tuyệt của Yến Lan là ám ảnh của mộng và thực, của hiện hữu và hư vô, của sắc và không. Đó là một sự ám ảnh của hiện sinh và vô thường. V́ vậy, đối với Yến Lan hoa mai măi măi là khát vọng là nỗi nhớ, là sự đốn ngộ, là nhân duyên, là định mệnh...
Về giữa thu phân mai chưa nở
Lập xuân mai nở bận không về
Hữu t́nh chẳng lẽ vô duyên măi
Đông chí đây rồi lạnh tái tê.
(Nhớ rừng mai)
Không phải ngẫu nhiên mà sau bao nhiêu năm xa cách quê hương, mặc dù quen sống ở Hà Nội thủ đô ngàn năm văn vật, khi đất nước thống nhất trở về miền Nam ông lại chọn lựa trở về góc thành B́nh Định nhỏ nhoi ngày nào mà không chọn những nơi đô hội khác, chỉ v́ ông muốn được sống với hoa, với cây cỏ quê nhà, đặc biệt là được sống với mai như những người bạn tri âm tri kỷ. Ông luôn khao khát t́m mai như đi t́m chính bản thể của ḿnh. Và ông luôn canh cánh bên ḷng nỗi lo sợ sẽ vắng mai trong mùa xuân khiến ḿnh phải lụy trong nỗi nhớ:
Gió sẵn đầu hiên, mây cuối thôn
Mà sao cách khuất suốt thu tṛn
Hay v́ bệnh tật t́m phương tránh
Sợ góc trời mai lụy nhớ thương.
( Lụy Nhớ)
Và hôm nay, một mùa xuân mới lại về. Hoa mai lại khoe sắc với chúa xuân. Mùa xuân này cũng là mùa xuân thứ mười một nhà thơ Yến Lan đă đi "ra ngoài cơi sống". Nhưng những bài thơ viết về mùa xuân của ông đặc biệt là những bài thơ tứ tuyệt viết về hoa mai sẽ măi hiện tồn trong ḷng người đọc. Bởi v́ trong tâm thức người Việt hoa mai đă là một phần tâm linh, là một hệ giá trị trong văn hóa Việt. Vẻ đẹp của hoa mai v́ thế là vẻ đẹp của sự an lành và hạnh phúc như chính lời thơ của Yến Lan đă viết:
Đây cúc, ḱa mai, nọ hải đường
Cùng mai hoa tụ nhóm thiên chương
Ấm trà mạn hảo lai rai rót
Phảng phất hương thầm bạch ngọc lan.
(Xuân cách)
Hy vọng rằng trong những ngày xuân ấm áp, đọc những vần thơ tứ tuyệt của Yến Lan viết về hoa mai chúng ta sẽ t́m thấy sự b́nh yên trong tâm hồn. Và rồi, cũng như Yến Lan ta nguyện làm một người bạn tri âm của hoa mai không chỉ trong những ngày xuân mà măi măi trong hành tŕnh cuộc sống của ḿnh trên cơi nhân gian vốn đầy những bất an này. Mùa xuân ơi những ngày mới bắt đầu!./.
Chú Thích:
(1) (2) Hoài Thanh- Hoài Chân, Thi Nhân Việt Nam, Nxb Văn học H, 1989, tr 155
(3) Câu thơ trong bài Thị đệ tử của Vạn Hạnh thiền Sư đời Lư
(4) Hai câu thơ trong bài Đợi gió của Yến Lan
Tác giả Trần Hoài Anh