[tranquang]

Trong một ngôn ngữ có một quá trình phát triển lâu dài, thường có hiện tượng "từ nguyên". Trước đây, cụ Bửu Kế đã có một cuốn từ điển vô song mà không thể tìm lại được, cuốn "Tầm nguyên từ điển".

Theo rất nhiều nhà ngôn ngữ học, một từ ban đầu chỉ là một ám hiệu chỉ một khái niệm vật chất như cục đá, con chó, con vịt, cái cây, củ khoai... Sau đó, khi con người phát triển, các khái niệm tinh thần bắt đầu có vị trí và ngôn ngữ bắt buộc phải diễn tả chúng. Không nói gì tiếng tượng hình, chữ Trung Quốc mà phương Tây cũng vậy.

Ví dụ như chữ "kinh" trong "kinh sách", "kinh điển", như cụ Trình Di dạy học trò "Thiên kim di tử, bất như nhất kinh".

Chữ này nghĩa đầu tiên của nó dùng để chỉ sợi vải giăng suốt theo chiều dọc tấm lụa khi dệt, gần như định hình và định lượng cho tấm lụa. Sau đó, nó được dùng để chỉ những tôn chỉ hoặc tư tưởng xuyên suốt một triết phái và bất biến. Sau cụ thể hơn là những cuốn sách (ngày xưa chưa có giấy hay sách, lụa thì đắt) ghi lại những tư tưởng đó và có giá trị qua thời gian.

Hay như chữ "mâu thuẫn".

Chữ này xuất phát từ chuyện một anh bán vũ khí ở chợ. Khi bán cái giáo (mâu) anh ta quảng cáo :"Cái giáo này của tôi đâm cái gì cũng thủng...". Khi bán cái khiên (thuẫn) anh ta lại "nổ" :"Cái khiên này che được mọi vũ khí...". Lúc đó, Trang tử (hình như ông này) đi qua mới hỏi :"Thế lấy cái giáo (mâu) của anh đâm vào cái khiên (thuẫn) của anh thì sao?".

Bây giờ chắc ai cũng biết "mâu thuẫn" chỉ cái gì, không bao giờ là 2 thứ vũ khí đó cả, nhưng viết (chữ Hán) thì không khác

Còn vô vàn từ như vậy, ví dụ như "lãng mạn", "xán lạn", "cách mạng", "lập trường", "nhân ái"... Bây giờ người hiểu biết vẫn nhiều khi ngỡ ngàng khi gặp người có quyền ăn nói cứ dùng lộn tùng bậy các từ, hay gặp nhất là "cứu tinh" và "cứu cánh".

Trở lại chuyện "phù du".

"Phù du" nghĩa nguyên của nó dùng để chỉ một vật nhẹ, không động cơ (theo nghĩa đen, tức là không tự vận động được) nổi trên nước và đi đâu được là do dòng nước đưa đi, hoàn toàn dựa theo ngoại cảnh. Nước cạn, nước nghẽn, trong, đục.... không quan trọng. Sau rộng ra nữa chỉ luôn cả những gì na ná như thế. Về sau, giới hàn lâm Tầu ô ra đời, họ có gán cho con côn trùng nào cái tên đó thì sẽ đưa bộ "trùng" vào cái chữ "phù du" giống như vậy.

Phương Tây cũng như vậy, chúng ta có thể thấy rõ ở những từ như Atlas, Titan, Helius...

Không biết giải nghĩa như vậy có tạm ổn không.