[Nắng Xuân]

CÁCH PHÂN BIỆT TỪ LÁY VÀ TỪ GHÉP

TỪ LÁY và TỪ GHÉP mang bản sắc đặc trưng của văn hóa Việt Nam, xếp chung trong nhóm TỪ PHỨC. Nó đóng vai trò khá quan trọng làm phong phú thêm cho tiếng Việt vốn đã giàu âm điệu, sắc thái. Trong văn nói và văn viết, nó còn có tác dụng làm điểm nhấn, tạo ấn tượng, gây chú ý, thu hút người nghe và người đọc. Trong các nghệ thuật CÂU ĐỐI, làm thơ ĐƯỜNG LUẬT nói riêng và các thể cổ văn có tính biền ngẫu như PHÚ, VĂN TẾ thì nó càng cần được phân biệt rành rọt.

Cách phân biệt


1) TỪ GHÉP:

1.1. Ghép thông thường:

Còn có tên gọi khác là GHÉP CHÍNH PHỤ. Loại này từ trước thường là chính, mang nghĩa chủ yếu, từ sau thường là bổ sung, cụ thể hóa, chi tiết hóa hoặc làm rõ nghĩa để phân biệt. Chẳng hạn CÁ RÔ, CÁ LÓC, ... CÂY BÀNG, CÂY CHUỐI...

1.2. Ghép Đẳng lập:

Cả 2 từ mang ý nghĩa ngang nhau hoặc bổ sung cho nhau tạo nên nghĩa giống nhau hoặc rộng hơn, đầy đủ hơn; có thể tách, nhập hoặc đảo vị trí mà nghĩa không thay đổi hoặc chỉ hẹp hơn khi tách từ, nhưng vẫn là một phần của từ khi GHÉP lại.

Ví dụ: NHÀ CỬA, CƠM ÁO, CƠM NƯỚC, ĂN Ở, ĂN MẶC, PHẲNG LẶNG, RUỘNG ĐỒNG, MÂY MƯA, MÒN MỎI, MỎI MỆT, HAO GẦY, VUN BỒI, XÂY DỰNG, CHẤT CHỨA, ẺO LẢ, HAO MÒN, TÚNG THIẾU, HỌC HÀNH, ĂN NÓI, ĐI ĐỨNG... Có thể ghép hầu hết các loại từ (danh từ, tính từ, động từ, phó từ, nhưng phải cùng từ loại với nhau.

1) TỪ LÁY: Có thực tự (từ có nghĩa) và hư tự (từ vô nghĩa), đôi khi cả 2 từ đều là hư tự, khi thì thực tự đứng trước, khi thì hư tự đứng trước; tách rời ra mang nghĩa khác hoặc vô nghĩa. Không thể tách rời. Đa phần từ láy không đảo ngữ được nhưng vẫn có một vài từ có thể đảo (rất ít) như: NHỚ NHUNG, DÀO DẠT, VÕ VÀNG, MÊNH MÔNG, DẶT DÌU...

Có 4 loại từ LÁY là láy âm (lặp lại phần âm tiết phía sau phụ âm), láy vần (lặp lại phụ âm), láy toàn phần (lặp cả phụ âm và âm tiết phía sau phụ âm) và láy tiếng (lặp lại y chang).

Láy âm như: PHÂN VÂN, BÂNG KHUÂNG, ĂN NĂN, BẢNG LẢNG, LẢNG VẢNG, LẨN QUẢN, LÒNG VÒNG, LĂN TĂN, LOANH QUANH, BÁT NGÁT, LÁC ĐÁC... Áp dụng với động từ, tính từ, trạng từ.

Láy vần như: DÀO DẠT, RÉO RẮT, VU VƠ, THÁNH THÓT, LONG LANH, MÔNG MÊNH, LẤP LÁNH, LANH LẢNH, RẦM RỘ, CHẬP CHÙNG, TRẬP TRÙNG, PHŨ PHÀNG, BẼ BÀNG, HỒI HỘP,... Áp dụng với động từ, tính từ, trạng từ.

Láy toàn phần như: ĐO ĐỎ, TIM TÍM, NGỜ NGỢ, LỜ LỢ...

Láy tiếng như: CHANG CHANG, NGHIÊNG NGHIÊNG, NGANG NGANG, HƠI HƠI, CAO CAO, ẦM ẦM... có khi tăng (TRÙNG TRÙNG ĐIỆP ĐIỆP, VANG VANG, OANG OANG, RẦM RẦM RỘ RỘ, NHÀ NHÀ, NGƯỜI NGƯỜI, THÁNG THÁNG, NĂM NĂM) nhưng thông thường làm giảm mức độ hơn từ lẻ. Láy toàn phần hay áp dụng với danh từ, tính từ hoặc trạng từ.



Nắng Xuân
Ngày 5/5/2010
__________________