31. (KTNN 101, ngày 01-02-1993)
"Tiền cheo" là tiền ǵ?
AN CHI: Trong Việt Nam văn hóa sử cương, Đào Duy Anh đă liên hệ lệ nộp cheo Ở Việt Nam với tục lan nhai (chặn đường) của Trung Hoa. C̣n Phan Kế Bính th́ đă nói rơ như sau: "Lệ cưới xin phải nộp tiền lan nhai cho làng, thể gọi là nộp cheo. Người trong làng lấy nhau th́ nộp độ một vài đồng bạc, gọi là cheo nội, người ngoài lấy gái làng th́ bao giờ cũng phải nộp nặng hơn, hoặc năm sáu đồng hoặc mươi đồng hoặc một vài chục, tùy tục riêng từng làng, gọi là cheo ngoại. Có nơi không lấy tiền, bắt nộp bằng gạch bát tràng, hoặc nơi th́ bắt nộp bằng mâm đồng, bát sứ, tùy làng cần dùng thức ǵ th́ nộp thức ấy chớ không nộp tiền, nhưng chiếu giá tiền th́ cũng tương đương nhau. Ngoài lệ cheo làng, lại có lệ cheo hàng xóm, cheo bản tộc, cheo bản thôn, hoặc năm ba tiền kẽm hoặc một vài quan hay một hai đồng bạc, v.v.. Hễ có cheo rồi mới thành gia thất. Cheo tức là ư phân bua với làng nước. Lấy nhau đă có cưới cheo là sự hôn thú phân minh, về sau vợ chồng có điều ǵ không dễ mà ly dị được nhau và người ngoài cũng không có phép mà tranh cạnh được nữa (Việt Nam phong tục, Nxb Đồng Tháp, 1990, tr.180-181).
Thế là Phan Kế Bính đă nói rất rơ về khái niệm cheo. Nhưng việc cả ông lẫn Đào Đây Anh liên hệ lệ nộp cheo với tục lan nhai th́ lại là một việc không đúng. Lan nhai (chặn đường) là một tục lệ khác mà chính Phan Kế Bính cũng có nói đến khi ông mô tả lệ giăng dây: "Trong lúc đi đường th́ những kẻ hèn hạ hoặc lấy sợi chỉ đỏ, hoặc mảnh vải, lụa đỏ giăng ngang giữa đường, đám cưới đi đến phải nói tử tế mà cho chúng nó vài hào th́ chúng nó mới cởi dây cho đi. Chỗ th́ chúng nó bày hương án, chờ đi đến, đốt một bánh pháo ăn mừng, chỗ ấy phải đăi họ một vài đồng mới xuôi. Nếu bủn xỉn mà không cho chúng nó tiền, th́ chúng cắt chỉ, cắt dây nói bậy nói bạ, chẳng xứng đáng cho việc vui mừng, v́ vậy đám nào cũng phải chọ” (Sđd, tr.59). Đây mới đích thị là tục lan nhai.
|