[phale]

So sánh giữa cố chấp với khuếch đại, ta sẽ xác định rõ đặc điểm của cả hai loại bẫy này. Khi khuếch đại, kết quả công việc mà ta đang hướng đến vẫn giữ nguyên giá trị, nhưng những nỗ lực mà ta bỏ ra lại không có tác dụng xúc tiến quá trình hình thành nên kết quả đó. Khi ta cố chấp, nỗ lực bỏ ra có thể giúp ta tiến đến mục tiêu một cách hiệu quả, song ta lại không có lý do để thực hiện điều đó. Ta cố chấp khi cứ tiếp tục tham gia một trò chơi đã quá vô vị. Ta khuếch đại khi dành quá nhiều thời gian để tham gia một trò chơi mà ta vẫn còn cảm thấy thích thú.

Khuếch đại là khi ta cứ lặp đi lặp lại một bài thuyết trình quá nhiều lần đến nỗi những câu từ trở nên tẻ nhạt và đáng chán; khi bỏ ra một trăm đô-la để làm cho đề án chi tiêu trở nên chính xác hơn 10 đô-la hoặc khi ta mang theo quá nhiều hành lý cho chuyến du lịch vì muốn chuẩn bị cho một tình huống mà chưa chắc là có xảy ra hay không, đó là: sẽ thế nào nếu ta được mời tham gia một trận bóng ngay giữa khu rừng Papuan? Làm ra được nhiều tiền hơn khả năng chi tiêu cũng là một sự khuếch đại khiến một số người phải đánh đổi bằng chính mạng sống của họ.

Đặc điểm nổi bật của khuếch đại là phương tiện vượt quá mức cần thiết để đạt được kết quả. Việc ta có khuếch đại hay không phụ thuộc vào những điều mà ta muốn đạt được. Làm ra nhiều tiền hơn khả năng chi tiêu sẽ là một cái bẫy nếu như mục đích của ta chỉ là để có thể mua được những thứ ta muốn. Tuy nhiên việc đó có thể hoàn toàn phù hợp với những giá trị của bản thân nếu mục đích của ta là niềm vui thú khi chơi trò chơi tiền bạc. Khúc dạo đầu trước khi quan hệ thể xác của một người đàn ông kéo dài hơn mức cần thiết không được xem là sự khuếch đại – trừ khi mối quan tâm duy nhất của anh ta là việc tái sản xuất tinh trùng. Ngay cả việc đập chết một con ruồi bằng chiếc búa tạ cũng có thể được xem là thích hợp nếu ta cảm thấy cần phải làm như vậy. Mặc khác, chưa chắc chúng ta mang quá nhiều hành lý dư thừa vì mục đích chơi thể thao hoặc vì không cảm thấy hứng thú với công việc thu xếp hành lý. Tuy nhiên, điều đó chưa từng xảy ra.

Có rất nhiều việc mang đến cơ hội vô tận cho sự khuếch đại. Bất kể chúng ta đã bỏ bao nhiêu công sức để theo đuổi các mục tiêu thì vẫn có khả năng ta bỏ thêm nhiều công sức nữa để đạt được những mục tiêu đó. Nếu muốn trở nên giàu có, ta sẽ có cơ hội kiếm thêm tiền. Ta luôn có thể lặp lại bài thuyết trình thêm một lần nữa. Nếu tiếp tục chú ý, ta có cơ hội ghi nhiều điểm hơn trong trò chơi Ghép chữ. Và khi ta ra một quyết định, luôn có thêm những tác nhân ảnh hưởng đến quyết định đó. Sau khi so sánh danh tiếng, khả năng và kiến trúc của một vài trường đại học, có thể ta cũng sẽ do dự trong việc lựa chọn nơi thích hợp nhất. Khi bàn bạc về các lựa chọn này với một tá người, ta có thể luôn suy ra được ý kiến thứ mười ba.

Đương nhiên, có một nguyên tắc để thu hẹp các ý kiến phản hồi. Công sức mà ta bỏ ra để kiếm được 2 triệu đô-la có thể sẽ không tương xứng với những gì mà số tiền đó có thể làm thay đổi cuộc sống của chúng ta. Và sự cân nhắc giữa các trường đại học không mang lại ý nghĩa gì đáng kể hoặc chắc chắn, và vì thế nó cũng không tương xứng với công sức đã bỏ ra để phân tích, cân nhắc. Đây chính là nơi sự khuếch đại bắt đầu.

Thỉnh thoảng, ta xa rời quan điểm này do bị thuyết phục bởi ý nghĩ rằng không bao giờ ta có thể thật sự chắc chắn về sự vô ích khi nỗ lực nhiều hơn. Chúng ta biết rằng, thêm một phút nhìn vào bảng chữ của trò chơi ghép chữ, ta sẽ có thể ghi thêm điểm. Ý kiến của người thứ 13 có thể tốt hơn 12 ý kiến trước đó. Nỗ lực thêm một chút có thể sẽ tạo ra một kết quả quyết định – cũng có thể kết quả quyết định là nỗ lực kế tiếp và kế tiếp nữa. Với lập luận này, có thể đi đến một kết luận là chúng ta nên theo đuổi trò chơi Ghép chữ mãi mãi cũng như nên tư vấn ý kiến của từng người một trên khắp thế giới về những chọn lựa của chúng ta.

Sai lầm của lối suy nghĩ này nằm ở chỗ những phân tích về công sức bỏ ra – kết quả nhận được lại hoàn toàn không xét đến lượng công sức đã bỏ ra. Đúng là, ta có khả năng nhận được lợi ích nhiều hơn từ những nỗ lực cộng thêm. Tuy nhiên, nỗ lực thêm nghĩa là chúng ta phải mất thêm thời gian và công sức. Vấn đề không phải là liệu việc nỗ lực thêm cho hoạt động hiện tại có đem lại lợi ích cho chúng ta hay không, mà là liệu nỗ lực đó có đem lại nhiều lợi ích hơn so với khi ta đem thời gian và công sức đó đầu tư vào một nơi khác. Đây chính là tiêu chuẩn để xác định thời điểm để từ bỏ công việc hiện tại.
Đối với một số trường hợp, việc áp dụng tiêu chuẩn này dễ dàng hơn. Có những tình huống mà cái giá phải trả cho những nỗ lực cộng thêm thật sự vượt quá lợi ích có thể đạt được. Giả sử chúng ta phải ghé qua 9 nơi khác nhau trong một chuyến mua sắm. Trừ khi đã lên lịch trình trước, chúng ta sẽ đi lòng vòng một cách vô ích. Nhưng nếu ta cố vạch ra một lịch trình hoàn hảo với 320.880 phép hoán vị cho 9 điểm đến, thì thời gian dành cho việc tính toán này chắc chắn còn nhiều hơn thời gian đi lòng vòng ngoài đường. Đây là loại khuếch đại rõ nhất. Ta thậm chí không cần phải tìm hiểu xem liệu có thể thu được lợi ích từ thời gian đã được bỏ ra hay không. Tốt hơn hết là không đầu tư gì cả. Đó là sự mạo hiểm vô ích.

Mặc khác, ta không thể nói chính xác khi nào thì sự thận trọng cân nhắc về các trường đại học sẽ biến thành sự khuếch đại. Nhưng ít nhất ta cũng nên biết từ bỏ việc cân nhắc này khi đã nhận thấy rõ rằng ta có thể dùng thời gian và công sức đó để làm một việc khác có ích hơn. Mặc dù sau đó có thể ta sẽ mắc phải một sai lầm. Nỗ lực thêm ngay sau đó có thể phần nào cho thấy sự khác nhau giữa thành công và thất bại. Thoát khỏi bẫy tư duy không có nghĩa là thông suốt mọi sự. Nhưng nếu bị mắc bẫy, ta có nhiều khả năng đi sai đường hơn.

Một việc có thể được khuếch đại đến tận cùng theo một trong hai hướng – ngang hoặc dọc. Trong khuếch đại ngang, càng lúc ta càng nghĩ nhiều về những việc ta có thể thực hiện thêm để đạt được mục tiêu – phỏng vấn nhiều người hơn, trình bày bài thuyết trình thêm một lần nữa, tiếp tục chú tâm vào trò chơi Ghép chữ. Nỗ lực của chúng ta không bao giờ hoàn toàn vô giá trị, dù thế nào đi nữa. Vì thế ta tiếp tục cho rằng mình đang nỗ lực có ích. Vấn đề là trong cuộc sống, còn nhiều việc khác đáng để làm hơn là cứ dán mắt vào trò chơi Ghép chữ.