Sự tái diễn hợp lư ở chỗ, với mỗi lần kiểm tra lại, ta sẽ hạn chế được sai sót. Trong một số trường hợp, chẳng có ǵ phải nghi ngờ. Chuỗi sai sót sẽ có cơ may được hạn chế đáng kể nếu chúng ta kiểm tra lại và phát hiện ra sai sót như trong lần kiểm tra thứ hai. Tuy vậy, chúng ta phải đảm bảo giảm bớt sai sót. Mỗi lần kiểm tra lại khiến ta kém tự tin hơn so với lần trước. Điều đó rơ ràng tùy thuộc vào giá trị của việc kiểm tra lại so với lợi ích của việc hạn chế sai sót dù ta có bỏ công kiểm tra 10 lần, 1 lần hay không hề kiểm tra ǵ. Trước khi xem xét kỹ lưỡng lần nữa sau hàng trăm lần kiểm tra nhằm hợp lư hóa 11 cent trong bảng cân đối thu chi, có thể ta sẽ tự hỏi liệu ta có thể sẵn ḷng làm giúp ai đó việc tương tự với sổ séc của họ hay không. Nếu không, việc trừ bớt tổng số tiền trong bảng cân đối thu chi hoặc t́m một việc khác đáng làm hơn sẽ là hành động thông minh hơn nhiều.
Hơn nữa, không phải lúc nào sự tái diễn cũng hạn chế bớt sai sót, dù nó có chính xác đi chăng nữa. Thông thường th́ chúng ta đă đạt được mức độ chắc chắn mà con người có thể đạt được. Trong trường hợp này, sự tái diễn không mang lại bất cứ điều ǵ. Lấy ví dụ, nếu công việc bao gồm nhiều bước, th́ ngay một lúc chúng ta không thể nắm hết các giai đoạn của nó được. Khi đă chuyển sang sửa soạn các dụng cụ vệ sinh cá nhân th́ quần áo đă chuẩn bị trước đó không c̣n là mối bận tâm của chúng ta nữa. Ta phải tin vào trí nhớ của ḿnh rằng khi chú tâm vào thu xếp quần áo th́ suy nghĩ về thu xếp quần áo đă được hoàn tất. Nếu bây giờ ta cố giành lại trạng thái hoàn toàn sáng suốt ngay lập tức bằng cách xem xét lại giai đoạn trước đó của công việc chuẩn bị, ta sẽ không nh́n thấy được giai đoạn kế tiếp. Ta đă đạt đến mức độ bảo đảm chắc chắn nhất có thể đạt được khi nhớ lại rằng các giai đoạn khác của việc chuẩn bị coi như đă hoàn thành. Bây giờ, trong ư thức của ta không c̣n một dấu hiệu trực tiếp nào để khiến ta thực hiện việc xem xét. Tuy nhiên, ta không cần làm thế. Việc chuyển qua chuyển lại giữa các giai đoạn trước, sau sẽ không làm giảm đi tính chắc chắn trong suy nghĩ của chúng ta.
Ta cũng không cần phải viết mọi thứ ra giấy hay cử một người cầm chiếc camera đi theo ḿnh khắp nơi. Viết ra giấy hay thu vào máy quay phim th́ trong một thời điểm ta cũng chỉ có thể đọc/xem lại duy nhất 1 mục trong số đó. Khi xem đến mục cuối cùng, ta sẽ quên mất mục đầu tiên. V́ thế ta lại trở về điểm xuất phát, nhờ vào sự hồi tưởng để h́nh dung mọi việc dường như đă đâu vào đó trong khi đang đọc lạ/xem lại những ǵ đă được viết ra/ghi lại. Tạo ra một danh sách như thế có thể cho ta sự tự tin tối đa. Nhưng nếu đă tin tưởng và rồi c̣n tạo ra cái danh sách như vậy nữa với hy vọng càng bảo đảm chắc chắn hơn nữa trạng thái sáng suốt tức th́, ta sẽ rơi vào bẫy. Ta sẽ nhận thấy rằng khi đọc đi đọc lại danh sách để đảm bảo mọi thứ đă được liệt kê hết trong đó, thi cũng không khác ǵ lúc ta lặp lại tất cả mọi thứ trong đầu mà không cần đến danh sách đó. Cùng là một cái bẫy như nhau. Có khác chăng chỉ là phương tiện biểu lộ.
Rơi vào bẫy tái diễn đặc biệt dễ dàng khi việc đạt được hay không đạt được mục tiêu là khó xác định. Khi đi đến một cửa hàng, ta cảm thấy có rất ít nhu cầu phải dơi theo những bước chân của ḿnh nhằm đảm bảo đă đi đúng chỗ. Nhưng khi ta muốn được người khác yêu mến, khả năng đạt được điều đó có thể không rơ ràng ngay cả khi tất cả các dấu hiệu chứng minh đă đựơc thu thập đầy đủ. Tuy vậy, nếu ta có thể thu thập được tất cả các dấu hiệu chứng minh th́ sẽ không c̣n việc ǵ để thực hiện nữa – ngoại trừ việc lặp lại. Đó là lư do giải thích tại sao có nhiều người luôn đ̣i hỏi ở bạn đời những hành động và lời nói chứng minh t́nh yêu của họ hết lần này đến lần khác. Một người chồng hay ghen có thể nhớ lại chính xác những bước đi của vợ ḿnh hết lần này đến lần khác với một nỗ lực vô ích nhằm loại trừ khả năng không chung thủy.
Những người này không hiểu đúng về sự vô ích tuyệt đối trong hành động của họ, cho dù nhu cầu của họ có thể là ǵ đi nữa. Đôi khi các dấu hiệu chứng minh không đủ để phục vụ cho các mục đích của chúng ta. Thật không may khi điều đó xảy ra. Thế nhưng ta sẽ chẳng đạt được điều ǵ nếu cứ lặp đi lặp lại cùng một hành động.
Trong quá tŕnh theo dơi và nắm bắt những h́nh thức khác nhau của khuếch đại trong cuộc sống hàng ngày, đôi khi việc dừng lại công việc đang làm và tự hỏi bản thân xem liệu những nỗ lực của chúng ta có thật sự cần thiết để giúp đạt được mục tiêu hay không là rất hữu ích. Thời điểm tốt nhất để tự chất vấn là khi ta nhận thấy ḿnh đang nỗ lực rất tích cực nhưng lại không hoàn tất được nhiều việc. Tuy nhiên, cố gắng đo đếm một cách chính xác các lợi ích và công sức bỏ ra thường không phải là một lựa chọn hay, trừ khi khả năng thành công là lớn. Thực tế, hoạt động này có thể dễ dàng biến thành một sự khuếch đại khác nữa. Thật vô nghĩa khi tiến hành những cuộc kiểm tra thường xuyên và kéo dài đối với một công việc chỉ cần 3 phút để hoàn tất. Sẽ tốt hơn nếu chúng ta hoàn thành việc kiểm tra đó trong ṿng 3 phút, cho dù công sức ta bỏ ra có ích hay không.
Chúng ta thường phát hiện sự khuếch đại thông qua chính cảm giác mà nó mang lại. Như chúng ta đă biết, những công việc bị khuếch đại có một cấu trúc vô tận. Ta cứ trở đi trở lại điểm xuất phát, hoặc một việc luôn luôn kéo theo một việc khác. Những mê cung tư duy này khiến ta thật sự rối bời. Ta cảm thấy như thể đang ở trên một ṿng quay ngựa gỗ hoặc đang bị rơi vào một hố sâu không đáy. Loại cảm giác này chính là kẻ dẫn ta đến bẫy khuếch đại một cách chắc chắn hơn là những phân tích về nỗ lực bỏ ra – kết quả đạt được
Chúng ta xây dựng những kiểu ư nghĩ vô ích theo từng biểu thời gian có thể nhận thức được. Một chiếc bẫy tư duy có thể trói buộc chúng ta chỉ trong một khoảnh nào đó khắc hoặc cũng có thể là suốt cuộc đời. Tác hại của cả hai loại bẫy này là như nhau. Do tính chất ngắn ngủi nên sự lăng phí thời gian và sinh lực mà những chiếc bẫy tạm thời gây ra rất khó nhận biết và điều chỉnh. Chúng đến và đi trước khi ta nhận thức được những hành vi của ḿnh. Kết quả là chúng càng xuất hiện nhiều hơn. Một công dân thành thị của thế kỷ XXI có thể hoàn toàn thoát khỏi cái bẫy tư duy kéo dài hơn vài phút trong một khoảng thời gian nhất định hay không vẫn c̣n là một nghi ngờ. Tác hại tích lũy trong suốt một ngày từ những cái bẫy nhỏ này sẽ gây ra sự suy kiệt khó lường
Ngưng trệ
|