CHƯƠNG II
Lai lịch nữ phạm nhân Maxlova là một câu chuyện rất b́nh thường.
Nàng là con hoang của một người đàn bà đi ở, sống với mẹ làm nghề chăn ḅ tại một ấp nọ; chủ ấp là hai chị em gái, con một gia đ́nh quư tộc. Chị ở gái không lấy chồng ấy mà năm nào cũng đẻ? Và theo lệ thường ở thôn quê người ta làm lễ rửa tội cho đứa bé mới sinh, nhưng rồi đứa con không mong mà có ấy, cái của nợ cản trở công việc làm ăn ấy, không được mẹ nó nuôi nấng nên chỉ ít lâu là chết đói.
Đă đến năm đứa bé chết như vậy rồi. Đứa nào cũng được làm lễ rửa tội nhưng chẳng đứa nào được chăm nuôi nên đều chết cả. Đứa thứ sáu, kết quả của sự dan díu với một anh chàng di-gan (1) qua đường, là một đứa con gái; đáng lẽ nó cũng chịu chung số phận như các anh chị nó trước nhưng may lại gặp lúc một trong hai bà chủ trại tạt qua chuồng ḅ để mắng người làm về tội để kem có mùi hôi: lúc đó, người sản phụ đang nằm với đứa bé kháu khỉnh trong chuồng ḅ. Quở trách về chuyện kem xong, bà chủ mắng luôn cả việc để cho người đẻ trong chuồng ḅ. Bà định quay ra th́ chợt trông thấy đứa bé, bà động ḷng trắc ẩn và nhận đỡ đầu cho nó. Bà làm lễ rửa tội cho con bé và rồi, v́ thương đứa con đỡ đầu, bà cho mẹ nó sữa và tiền. Thế là con bé sống được. V́ vậy, hai bà gọi nó là "con Vớt".
Năm con bé lên ba th́ mẹ nó ốm chết. Bà nó phải chăn ḅ không làm sao trông nom cháu được, hai bà chủ mang nó về nuôi. Con bé có cặp mắt đen láy, người nhanh nhẩu, xinh xắn lạ thường. Hai bà có nó cũng vui. Bà em, bà Sophia Ivanovna, tính t́nh nhân hậu, đỡ đầu con bé.
C̣n bà chị là Maria Ivanovna, tính nết nghiêm khắc. Bà em may mặc cho con bé, dạy nó đọc sách và định nuôi nó làm con nuôi. Trái lại, bà chị bảo phải dạy nó sau nầy thành đứa hầu pḥng thạo việc cho nên đối với cô bé bà ta hay tỏ ra khắc khe, thường mắng chửi và khi bực ḿnh c̣n đánh đập nữa. Dưới hai ảnh hưởng trái ngược như vậy cô bé lớn lên, nửa hầu pḥng, nửa con nuôi. Người ta gọi cô bằng một cái tên lơ lửng không phải Katca, cũng không phải Katienka mà là Katiusa(2). Thường ngày, Katiusa khâu vá, quét dọn trong nhà, lau chùi ảnh Thánh, rang, xay, pha cà phê, giặt giũ vặt vănh; thỉnh thoảng, cô được ngồi hầu hai bà và đọc sách cho hai bà nghe.
Đă có nhiều người dạm hỏi, nhưng Katiusa đều từ chối. Quen sống với chủ một cuộc đời êm ấm nhàn hạ, nàng cảm thấy chung sống với những người lao động đến hỏi ḿnh, cuộc đời nàng hẳn sẽ vất vả nhọc nhằn.
Năm nàng mười sáu tuổi, hai bà chủ có một người cháu trai, một công tước giàu có và lúc đó đang c̣n là sinh viên đến chơi. Katiusa cảm thấy yêu cậu ta nhưng không dám ngỏ lời mà cũng chẳng dám tự thú ngay cả với ḷng ḿnh. Hai năm sau, trên đường ra mặt trận, người thanh niên ấy lại ghé thăm hai cô và ở nán lại đấy bốn ngày; đêm trước hôm ra đi, anh chàng đă quyến rũ được Katiusa, và hôm sau, lúc sắp lên đường, dúi lại cho nàng tờ giấy bạc một trăm rúp. Năm tháng sau, nàng biết chắc ḿnh đă có mang.
Từ đó, nàng chán ghét tất cả và chỉ nghĩ một điều làm sao thoát khỏi sự ô nhục đang đón chờ ḿnh: Nàng không thiết ǵ công việc hầu hạ hai bà, có làm cũng chỉ làm miễn cưỡng, qua loa; chẳng những thế, một hôm - chính nàng cũng không hiểu v́ sao - nàng c̣n cáu giận, nói hỗn với hai bà - về điều nầy, sau đó nàng cũng thấy hối hận - và xin thôi việc.
Hai bà giận quá nên cũng không giữ. Katiusa đến làm hầu pḥng cho một viên cẩm, nhưng cũng chỉ được ba tháng; v́ người chủ mới nầy, một ông già năm mươi tuổi cứ xoắn xít lấy nàng. Một hôm, lăo quá sấn sổ, khiến Katiusa nổi xung, mắng lăo là thằng điên, là "con quỉ già" và xô vào ngực lăo mạnh quá khiến lăo ngă một cái nên thân. Nàng lập tức bị đuổi việc v́ tội vô lễ. Lúc nầy c̣n kiếm việc làm ǵ nữa, nàng đă sắp đến ngày sinh nở.
Katiusa đến trọ ở nhà một bà goá biết đỡ đẻ và làm nghề bán rượu ở trong làng. Việc sinh nở cũng nhẹ nhàng; nhưng bà chủ nhà vừa mới đi đỡ cho một người bệnh ở trong làng về, nên đă truyền cho nàng chứng sốt sản hậu. Người ta bèn đem gửi đứa bé mới lọt ḷng vào nhà dục anh, và theo lời bà lăo mang nó đi gửi thuật lại, th́ vừa đến nơi thằng bé đă tắt thở.
Tất cả vốn liếng của Katiusa khi đến trọ ở nhà bà đỡ có một trăm hai mươi bảy rúp, hai mươi bảy rúp, tiền công đi ở và một trăm rúp, tiền kẻ quyến rũ cho. Rời khỏi nhà bà đỡ, nàng chỉ c̣n vẻn vẹn sáu rúp. Nàng không biết tằn tiện, vừa tiêu cho ḿnh vừa hễ có ai xin cũng cho. Bà đỡ lấy bốn mươi rúp tiền trọ: cả tiền ăn và tiền trà; nàng trả hai mươi nhăm rúp tiền gửi con đi. Bà goá lại mượn cớ tậu ḅ, vay tạm bốn mươi rúp, c̣n hai mươi rúp th́ tiêu tan vào việc mua sắm quần áo, mua quà bánh, thành ra khi khỏi bệnh th́ nàng hết tiền. Nàng phải đi t́m việc, xin vào làm cho một viên kiểm lâm.
Hắn tuy đă có vợ, nhưng cũng như lăo cẩm, ngay hôm đầu đă xoắn lấy Katiusa. Nàng rất ghê tởm hắn và cố sức lẩn tránh. Nhưng hắn lại xảo quyệt, nhiều mánh khóe, nhất là dựa vào thế là chủ nhà, sai đi đâu nàng phải đi đấy, hắn đă ŕnh được cơ hội cưỡng dâm nàng.
Mụ vợ biết và một hôm, tóm được chồng đang một ḿnh với Katiusa trong buồng, mụ xông vào đánh nàng. Katiusa cũng không chịu lép, thế là xảy ra ẩu đả; kết quả nàng bị họ tống ra khỏi nhà và quịt cả tiền công.
Katiusa bèn ra tỉnh, đến ở nhờ nhà một bà d́. Chồng bà nầy có nghề đóng sách, trước làm ăn cũng khấm khá, nhưng nay đă mất sạch khách hàng, đâm ra bê tha, chè rượu, hễ vớ được đồng nào uống hết đồng ấy.
Bà d́ mở một hiệu giặt nhỏ để sinh sống, nuôi con và d́u lấy đức ông chồng thảm hại. Bà bảo Maxlova làm thợ giặt cho bà. Nhưng thấy cảnh làm ăn vất vả của những người thợ giặt ở đấy Maxlova khất lại và vẫn cứ t́m đến các sở t́m việc để kiếm chân đi ở. Cuối cùng nàng t́m được việc, làm cho một bà lớn có hai cậu con trai học trung học. Nàng mới làm được một tuần th́ cậu lớn, học lớp sáu, mép lún phún hàng ria, bỏ cả học hành, cứ xoắn lấy nàng mà tán tỉnh, không để cho nàng yên.
Bà mẹ đổ tội cho Maxlova và đuổi nàng. Chưa kiếm được việc khác, một hôm, đến sở t́m việc, Maxlova gặp một "bà", đôi cánh tay để trần, núc ních, đeo đầy vàng nhẫn.
Biết được t́nh cảnh Maxlova đang cần t́m chỗ làm, bà ta đưa cho nàng biết địa chỉ của ḿnh và mời nàng lại chơi. Maxlova đến. Bà ta niềm nở lấy bánh ngon, rượu ngọt ra thết nàng, đồng thời sai chị hầu pḥng mang một lá thiếp đi đâu không rơ. Đến tối, có một người cao lớn, râu bạc, tóc hoa râm để dài, bước vào pḥng. Ông già ngồi ngay xuống cạnh Katiusa rồi cặp mắt long lanh, miệng cười tủm tỉm, lăo ngắm nghía nàng, và nói bông lơn. Được một lát, bà chủ gọi ông già sang buồng bên cạnh và nàng nghe rơ lời mụ nói: "C̣n nguyên xi đấy! Gái quê đấy!". Sau đó, mụ gọi Maxlova sang và bảo đấy là một ngài văn sĩ rất lắm tiền, hễ nàng cho ngài được vừa ḷng th́ bao nhiêu ngài cũng không tiếc. Nàng đă làm cho ông già văn sĩ vừa ḷng, ông ta đă cho nàng hai mươi nhăm rúp và hứa sẽ c̣n lại với nàng luôn. Số tiền hai mươi nhăm rúp bay đi rất nhanh trả tiền trọ nợ bà d́ và sắm một bộ quần áo mới, một chiếc mũ và ít băng nơ trang điểm. Vài hôm sau, ông già văn sĩ lại cho gọi nàng đến; lần nầy ông ta cho nàng hai mươi nhăm rúp và bảo dọn đến ở một căn nhà ông ta thuê riêng cho nàng.
Ở đây Maxlova lại yêu một thầy kư hiệu buôn vui tính, nhà ở chung sân. Nàng thú thật chuyện đó với ông già văn sĩ và dọn sang một gian pḥng nhỏ hơn. Thầy kư đă hứa lấy nàng làm vợ, bỗng tếch đi Nizni không nói ǵ với nàng: thật đă quá rơ, hắn bỏ rơi nàng. Thế là Maxlova lại bơ vơ một thân. Nàng định ở lại một ḿnh gian pḥng đang ở; nhưng nhà chức trách không cho phép. Muốn sống như vậy, nàng phải chịu đi khám lục ś và lănh "thẻ vàng"(1). Nàng đành trở về nhà bà d́. Thấy nàng ăn mặc hợp thời trang lại có cả mũ và áo khoác ngoài, bà d́ tiếp đăi rất trọng vọng, không dám đả động đến chuyện bảo nàng làm nghề thợ giặt nữa. Bà cho rằng cô cháu đă leo tới bậc thượng lưu trong xă hội. C̣n riêng đối với nàng, chuyện có làm thợ giặt hay không, nàng đă dứt khoát. Giờ đây, nh́n vào cuộc sống đầy đoạ của những người thợ giặt ở nhà dưới, nh́n da mặt xanh xao, cánh tay gầy guộc của họ có người đă bị lao phổi, - nàng thấy ái ngại. Họ quanh năm làm quần quật, giặt giặt là là trong cái hơi nóng ba mươi độ, sặc mùi xà pḥng, bên khung cửa sổ bỏ ngỏ, mùa hè cũng như mùa đông. Chỉ mới nghĩ đến là ḿnh có thể phải làm công việc lao khổ nầy, nàng cũng đă rùng ḿnh ghê sợ. Chính giữa lúc ấy, lúc đời nàng đang lâm vào bước nguy khốn, không t́m đâu được một "quư nhân phù trợ", th́ nàng gặp một mụ "mối", chuyên nghề lùng gái cho các nhà chơi.
Maxlova nghiện thuốc lá đă lâu, hơn nữa, về cuối thời kỳ dan díu với gă kư hiệu buôn và sau khi bị hắn bỏ rơi nàng lại hay uống rượu, lâu dần thành thói quen.
Nàng thích uống rượu không phải chỉ v́ thấy ngon mà trước hết là v́ rượu giúp nàng quên được mọi nỗi đắng cay cơ cực nàng đă nếm trải; chỉ có rượu mới khiến nàng thấy ḿnh phóng khoáng và tin tưởng ở phẩm giá con người ḿnh. Không rượu, nàng chỉ thấy chán chường và tủi hổ. Mụ "mối" làm một bữa khoản đăi bà d́ và cố chuốc rượu cho nàng thật say rồi mới ngỏ lời khuyên nàng vào hành nghề ở một kỹ viện sang trọng nhất thành phố. Mụ giảng giải cho nàng thấy mọi cái lợi, cái hay của cuộc đời đó Maxlova phải chọn một trong hai con đường: hoặc cam chịu thân phận tôi đ̣i hèn hạ, khó thoát khỏi những tṛ săn đuổi của bọn đàn ông và đôi khi vẫn làm chuyện dâm ô vụng trộm; hoặc sống cuộc đời bảo đảm, yên ổn, hợp pháp, âm dật công khai, thường xuyên, vừa kiếm được lắm tiền, vừa được pháp luật cho phép. Nàng chọn con đường thứ hai. Nàng c̣n nghĩ rằng làm như vậy là nàng trả thù được cả kẻ đă quyến rũ nàng lẫn gă kư hiệu buôn, cùng tất cả những kẻ đă làm nàng đau khổ. Hơn nữa, có một nhân tố đẩy nàng đi đến quyết định dứt khoát là, như lời mụ "mối" nói, nàng có thể tha hồ may mặc bất kỳ thứ áo ǵ: nhung, phay, là, lụa, cả áo nhảy, tay trần, hở ngực, hở vai. Và khi Maxlova h́nh dung thấy ḿnh đang mặc chiếc áo lụa mầu hoàng yến rực rỡ, điểm giải nhung đen, phô ngực, khoe vai, th́ nàng không thể nào kiên gan được nữa; nàng trao ngay giấy tờ cho mụ "mối". Tức th́ chiều hôm đó, mụ gọi xe ngựa chở nàng đến ngôi nhà tăm tiếng lừng lẫy của bà trùm Kitaeva.
Và từ đó Maxlova bước vào một cuộc sống liên miên tội lỗi ngược với đạo lư của loài người, trái với lời răn của Chúa, một cuộc sống được chính phủ - một chính phủ hằng chăm lo hạnh phúc cho quốc dân - chẳng những cho phép mà c̣n bảo trợ, cuộc sống đoạ đày của hàng ngàn vạn phụ nữ, kết quả là cứ mười người th́ chín bị ác bệnh dày ṿ, cằn non chết yểu.
Ban ngày, ngủ một giấc mê mệt sau những cuộc truy hoan cuồng loạn thâu đêm. Ba bốn giờ chiều thức dậy, mệt ră rời, rời đống chăn đệm hoen ố, nốc một thôi nước khoáng (3), dùng cà-phê, rồi uể oải lê bước qua các pḥng, trong bộ áo ngủ, áo choàng hay áo chẽn, thẫn thờ nh́n qua cửa sổ sau bức rèm the, căi cọ với nhau vài câu vu vơ, rồi đi rửa mặt, trát phấn, bôi kem, xức nước hoa vào người, vào tóc ướm đôi bộ cánh, căi vă với chủ về chuyện xiêm áo ngắm nghía, uốn éo trước gương, tô điểm lại mặt mày dùng vài thức ăn ngọt béo; rồi vận bộ áo lụa dài bóng loáng, hở hang cả thân h́nh đủng đỉnh ra pḥng khách choáng lộn, đèn nến sáng trưng rồi có khách đến: âm nhạc, khiêu vũ, kẹo rượu, thuốc lá. Rồi làm tṛ dâm dục với trẻ, với già, từ trẻ mới choai đến già khọm đế, người không vợ, người có vợ, dân buôn, dân thầy, cả Armenia, Do Thái, Tarta, sang có, hèn có, khỏe có, ốm có, người say, người tỉnh, người thô lỗ cục cằn, người hoà nhă, lính có, dân có, công chức, sinh viên, học sinh, thôi th́ đủ hạng người, đủ lứa tuổi, đủ loại tính nết trên đời. Và rồi lại rượu, thuốc lá và âm nhạc, trận cười cứ thế thâu đêm.
Và chỉ đến sáng mới được giải thoát để ngủ một giấc mê mệt. Cứ thế, ngày nầy qua ngày khác, suốt tuần. Và hết tuần lại phải đến sở Nhà nước, sở cảnh sát, tŕnh diện để khám lại. Bọn công chức, thầy thuốc ở đấy, khi th́ lên mặt đạo mạo, nghiêm khắc, khi th́ đùa nghịch trắng trợn, bất chấp cả sự e thẹn - tính e thẹn mà thiên nhiên phú cho con người và loài vật nhằm ngăn chặn tội lỗi - khám xong lại phát "thẻ", cho phép họ trở về tiếp tục những tội lỗi họ đă cùng đồng loă phạm suốt tuần qua. Rồi sang tuần khác lại thế. Cuộc đời họ, ngày nào cũng vậy, mùa hạ cũng như mùa đông, ngày thường cũng như ngày lễ.
Maxlova sống như vậy bảy năm ṛng. Suốt bảy năm đó có một lần vào nhà thương và hai lần đổi chỗ ở. Đến năm thứ bảy kể từ ngày vào nhà chứa, và nếu kể từ ngày sa ngă lần đầu là năm thứ tám, năm nàng đúng hai mươi sáu tuổi th́ xảy ra việc khiến nàng bị bắt giam; sau sáu tháng bị giam lẫn với bọn trộm cắp giết người, giờ đây nàng bị giải ra toà xét xử.
Chú thích:
(1) Tên một dân tộc sống lang thang, lúc đầu ở Ấn Độ, về sau đi tản mát khắp châu Âu
(2) Ba cách gọi chệch đi của tên Katerina trong tiếng Nga; cách thứ nhất (Katca) tỏ thái độ suồng sả, khinh rẻ, cách thứ hai (Katienka) tỏ thái độ yêu quư, cách thứ ba (Katiusa) tỏ thái độ nửa vời, vừa coi thường, hơi khinh rẻ, vừa có chút thương hại, có khi lẫn yêu mến
(3) Giấy phép măi dâm dưới chế độ Nga hoàng. Những đoạn trong ngoặc […] là những đoạn đă bị Nga hoàng kiểm duyệt cắt bỏ.