[hoatigon208410]

Bài 6: Thể thơ Ngũ ngôn



Hạ Uyên kêu tôi:

- Thầy ơi, có cái bài thơ này đây, trong cuốn Giảng văn cũ của má con. Thơ gì mà ngó ốm nhách.

- Sao lại có thơ ốm nhách ? Thơ hay thơ dở chớ sao lại có thơ mập ốm ?

Mỗi câu chỉ có 5 chữ nên bài thơ ngó dài ngoẵng. Ðây con đọc cho thầy nghe:

Giỏi thay Trần Quốc Toản

Tuổi trẻ dư can đảm

Dốc bụng báo hoàng ân

Cả gan bình quốc nạn

- À, biết rồi. Tại mỗi câu chỉ có năm chữ. Ðây thầy hỏi em: bảy chữ, chữ Nho gọi là Thất ngôn, vậy năm chữ gọi là ... ?

- Tứ ngôn.

- Trật lất. Tứ mới có bốn. Ngũ mới là năm. Thể thơ vừa rồi là thơ Ngũ ngôn.

Hạ Uyên nài nỉ:

- Thầy bày cho con đi! Thầy dạy con ...

- Không dạy cũng biết. Dễ lắm. Cứ bài Thất ngôn, con cắt bỏ hai chữ đầu của mỗi câu. Thử lấy bài "Heo...Gà" làm thí nghiệm.

Hạ Uyên chạy lục kiếm bài thơ. Rồi dõng dạc đọc:

Trong vườn Ðịa đàng:

Gấu Sói Nai Voi Cá Cọp Beo

Trâu Bò Chó Chuột Ngựa Dê Heo

Vịt Gà Ngan Ngỗng Cu Cò Cút

Cá Ốc Cua Tôm Cá Mực Mèo

Tôi không ngờ kết quả hấp dẫn hơn tôi đã nghĩ, nên tôi bảo: Ngũ ngôn hóa nuôn bài tả bé Nu.

Hạ Uyên không đợi nài:

Tả bé Nu:

Bé Nu chân ngắn bụng tròn vo

Tuổi rưỡi mà đã thuộc chữ O

Rất thích mức gừng, ưa vặn khóa

Trở trời hết sốt lại ngồi ho.

Sang bài "Trăm hoa khoe sắc". Ðang ở thể Thất ngôn luật Bằng vần Bằng mà cắt thành Ngũ ngôn thì hoá thành luật Trắc vần Bằng. Hạ Uyên đọc:

Trăm hoa khoe sắc

Sen Ðào Huệ Cúc Trúc Mai Lan

Vạn Thọ Hồng Nhung Thược Dược Trang

Mỏm sói Tầm xuân Lài Cẩm Chướng

Phù dung Dạ lý Bụt Ngâu Xoan.

Không bỏ lỡ bài thơ tặng, Hạ Uyên cố ý đọc to cho chị và anh nghe:

Chị thân thương của em

Chị cả ở nhà quen gọi Trúc

Học về chịu khó lo bếp núc

Cơm, canh xào, nấu, luộc, quay, ram ...

Bưng lên anh Hải tha hồ xúc.

Sau một giây im lặng, tôi nói:

- Vậy đó, muốn làm thơ Ngũ ngôn thì cứ theo cái cấu trúc Thất ngôn, cắt bỏ 2 chữ đầu. Hôm nay thầy thêm 3 cách hiệp vần khác, do ảnh hưởng của cách hiệp vần trong thơ Pháp. Ðó là:

1: Chữ chót của câu 1 hiệp vần với chữ chót của câu 2

Chữ chót của câu 3 hiệp vần với chữ chót của câu 4

2: Chữ chót của câu 1 hiệp vần với chữ chót của câu 3

Chữ chót của câu 2 hiệp vần với chữ chót của câu 4

3: Chữ chót của câu 1 hiệp vần với chữ chót của câu 4

Chữ chót của câu 2 hiệp vần với chữ chót của câu 3

Nghe thì rùm beng. lộn đầu. Áp dụng ngay thì thấy dễ. Nào, nói là làm. Em làm 4 câu Ngũ ngôn, hiệp vần theo cách thứ nhất (tạm gọi là Vần liền). Ðề: "Tả em Cuội".

Tả em Cuội

Da trắng và mắt trong

Tóc nâu và môi hồng

Nhỏ mà ưa chải chuốt

Chữ O đọc không thuộc.

Áp dụng hiệp vần theo cách thứ hai (tạm gọi là Vần chéo). Ðề: "Tả con chó nâu".

Con chó nâu của em

Vừa sủa vừa chạy lui

Giữ nhà cái kiểu đó

Tối: xó bếp ngủ vùi

Vậy cũng lãnh chức chó.

Áp dụng hiệp vần theo cách thứ ba (tạm gọi là Vần ôm). Ðề: "Ngày rằm lên chùa". Kết quả:

Ngày rằm lên chùa

Rằm theo Ngoại lên chùa

Nghe tiếng kinh tiếng mõ

Xạc xào nghe tiếng gió

Chốc chốc tiếng chuông khua.

Khi sắp chia tay Hạ Uyên bảo tôi:

- Thầy bày luôn cho con thể Tam ngôn.

- Là cái gì ?

- Tam nghĩa là ba. Thơ Thất ngôn cắt đi 2 chữ thành Ngũ ngôn. Nay thơ Ngũ ngôn ta cắt đi 2 chữ thì ắt thành Tam ngôn.

Tôi cười:

- Em có ý hay đó. Nhưng tổ tiên mình thì gọi nôm na nó là Hò vè bình dân. Như ở quê thầy trẻ nhỏ thường hát:

Tập tầm vông
Chị lấy chồng
Em ở vá
Chị ăn cá
Em ăn xương
Chị nằm giường
Em nằm đất
Chị mút mật
Em nút ve
Chị ăn chè
Em liếm chén

Nhìn xuống đồng hồ thấy đã năm giờ rưỡi, tôi liền cười vừa cuối đầu chào:

Thôi, em về
Lo cơm tối
Nói say mê
Ta cũng mỏi.