[phale]

Nhưng công việc chỉnh danh xin để lại cho những nhà soạn sách thi tuyển. Chúng ta thử nêu đôi luật mà đầu đề và thân bài khắng khít nhau, để làm mẫu.

QUA PHÚ YÊN TỨC CẢNH

Kìa đảnh Cù Mông nọ Vũng Rò (tức Vũng Rô)
Con đường thiên lý chạy quanh co.
Vườn dừa mé biển tung đuôi phụng,
Rẫy bắp sườn non thẳng cánh cò.
Núi Nhạn chuông ngân trời bảng lảng,
Biển Hồ sen nở gió thơm tho.
Đá Bia tích cũ mây dù lấp,
Qua lại còn nghe khách chuyện trò.
(Một tấm lòng)

Trong bài, những ý qua, Phú Yên và tức cảnh điều được diễn đạt. Đọc bài thơ, chúng ta thấy lần lược bày ra trước mắt phong cảnh Phú Yên từ Cù Mông đến Vũng Rô. Nếu đề bài nầy là CẢNH PHÚ YÊN thì bài thơ hỏng, vì những cảnh vật trong bài chỉ là những cảnh vật ở hai bên đường khi tác giả đi ngang qua, chớ đâu phải phong cảnh toàn tỉnh Phú Yên. Những ‚tiếng chuông ngân lúc trời chạng vạng‛, ‚hơi gió thơm tho do sen nở nơi hồ rộng dưới chân hòn Bi Sơn‛, không phải lúc nào cũng có. Cả đến vườn dừa luôn luôn hiện hữu, cũng chỉ tung đuôi phụng những lúc có gió biển thổi vào, và những khoảnh rẫy ở sườn non bất di bất diệt cũng chỉ có bắp theo mùa... Những cảnh kia, những vật kia, khi đi qua thì có đó, nhưng khi trở lại chắc gì vẫn còn y. Muốn thích thực đề Cảnh Phú Yên phải chọn những cảnh vật đặc biệt và thường hiện hữu của Phú Yên, những cảnh vật mà riêng Phú Yên mới có, hoặc có nhiều hơn các tỉnh khác. Đề ra là CẢNH PHÚ YÊN tức là bảo chúng ta vịnh hay tả cảnh trí Phú Yên, chớ không phải nói về phong cảnh ở trước mắt khi đi ngang qua Phú Yên.

Xem đó, chúng ta thấy việc phân tách đầu đề cho kỹ lưỡng là việc rất cần.

Bài nầy đưa ra làm mẫu là đứng trên phương diện ‚ăn nề‛ mà thôi. Tản Đà tiên sinh khen là một bài thơ tả cảnh hay song không rung cảm lòng người vì thiếu tình. Nhưng đây lại là một vấn đề khác, có dịp chúng ta sẽ bàn nhiều. Bây giờ thử đưa ra một bài thơ tình nữa cho đủ đôi :

KHÓC QUAN PHỦ VĨNH TƯỜNG

Trăm năm quan Phủ Vĩnh Tường ơi
Tuổi chửa ba mươi cũng một đời
Chôn chặt văn chương ba thước đất
Ném tung hồ thỉ bốn phương trời
Nắm xương dưới ván chau mày khóc
Hòn máu trên tay mỉm miệng cười
Hăm bảy tháng trời là mấy chốc
Trăm năm quan Phủ Vĩnh Tường ơi.

Trong đề thơ, Quan Phủ Vĩnh Tường thành phần chính yếu, Khóc là thành phần thứ yếu. Nhưng Khóc lại là thần, còn quan Phủ Vĩnh tường chỉ là cây đa. Và quan Phủ Vĩnh Tường là thân thế, Khóc là ân tình. Thiếu ân tình, thân thế, quan phủ Vĩnh Tường nằm lạnh trong xác chết. Song thiếu xác chết, lấy gì để khóc kể nỗi ân tình dở dang. Cũng như không có thần thì cây đa lấy gì mà thiêng, còn không có cây đa, thần lấy chi mà nương tựa. Phải có cây đa để thần nương tựa, phải có thần để cây đa được linh thiêng. Phải có thân thế, phải có ân tình, phải có hồn, phải có xác. Hồn xác quấn quít lấy nhau, thân thế ân tình ôm ấp lấy nhau thì bài thơ mới sống. Bởi hồn ẩn trong xác, thần ẩn trong cây đa, nên mới đặt quan Phủ Vĩnh Tường làm chính, Khóc là thứ. Nhưng đóng vai chính, cây đa không ăn hiếp thần. Đóng vai thứ, ân tình vẫn lai láng trên thân thế.

Thân thế quan Phủ Vĩnh Tường đã thể hiện trong trạng huống đau thương: tài cao, chí cả mà mạng lại yểu, cho nên hồn không thể yên vui. Hồn không yên vui, chẳng những vì bởi tài chưa kịp dùng, chí chưa được toại; không yên vui còn vì con mới sanh còn đỏ ối mà đã phải chịu cảnh mồ côi, vợ mới đồng sàng trong 27 tháng mà đã phải chịu đơn chiếc chốn phòng sương ... Cuộc đời trăm năm bị thâu ngắn còn không đầy ba mươi năm. Duyên hương lửa trăm năm bị cắt đứt sau một thời gian ấm nồng ngắn ngủi. Đó là nguyên nhân của bao nhiêu nỗi bất hạnh cho gia đình ... Tình cảnh bi ai đã phát nên những lời thống thiết, và tiếng khóc âm thầm, khi não nùng khi tấm tức, làm nát ruột khách bàng quang.

Đề tài Khóc Quan Phủ Vĩnh Tường cũng như đề tài Qua Phú Yên Tức Cảnh đã được tác giả khai triển một cách thận trọng và chu đáo.

Các bạn nên tìm thêm, trong số thơ được truyền tụng, những bài có đầu đề thích đáng để nghiên cứu và học tập cho thật thấm nhuần, thì mới mong làm thơ luật đúng cách.

Quách Tấn