[hieua]

Những dòng sông trong thơ Huỳnh Thúy Kiều
Nguyễn Trí Hiếu

"Dòng Mê Kông rướn mình quặn thương bốn mùa sinh nở". Ôi! Đọc câu thơ lên mà bao nhiêu đau xót. Phải là người gắn bó với những con sông như Huỳnh Thúy Kiều mới có thể viết được những câu thơ như vậy. Ta biết dòng sông Mê Kông chạy qua rất nhiều nước, từ thượng nguồn Trung Quốc, đến Lào, Thái Lan, Cam-phu-chia, rồi đổ ra qua các cửa biển của Việt Nam . Ở câu thơ này Huỳnh Thúy Kiều đã dùng những từ ngữ mang tính nhấn mạnh như "rướn", "quặn thương". Chị muốn nói với chúng ta rằng: Sông Mê Kông dù có chảy qua bao nhiêu nước vẫn ưu tiên Việt Nam nhất. Mẹ MêKông luôn ngóng trông tới chín nhánh Cửu Long. Từ thượng nguồn mẹ đã bao nhiêu đau xót, rách ruột gan, chở phù sa cho vùng đất miền Tây này, để bạt ngàn hoa trái bốn mùa, để cho lúa non "ngậm sữa dậy thì".
Đúng vậy, những con sông trong thơ Huỳnh Thúy Kiều đã là hình tượng khó phai trong lòng độc giả. Nghĩ đến con sông, nó còn gợi cho ta những khung cảnh với những cánh diều bay phấp phới trên đê, hay những đứa trẻ nghịch ngợm ra sông tắm...Sông còn gắn liền với nông thôn Việt Nam, cùng với lũy tre làng góp phần tạo nên những truyền thống đánh giặc giữ nước, với người anh hùng Thánh Gióng, với trận Bạch Đằng nổi danh trên sử sách... Sông còn gắn bó với những kí ức, những kỉ niệm, những nỗi nhớ... Và, khi buồn hay khi muốn ngẫm về một điều gì đó, người ta thường ra bờ sông ngồi, vì đó là một nơi thoáng mát và yên tĩnh. Đây cũng là những nơi hẹn hò của bao nhiêu những cặp uyên ương. Với lãnh thổ hình chữ S của Việt Nam, có một hệ thống sông ngòi dày đặc, đã là nguồn cảm hứng vô tận cho các văn thi sĩ, nghệ sĩ thỏa mình sáng tạo. Và, thật sự đã có rất nhiều nhà thơ, với những bài thơ thành công như: Huy Cận, Hàn Mặc Tử, Tố Hữu, Hoàng Cầm... Với những không gian "sông dài, trời rộng", với cái cái thực-ảo của "bến sông trăng" với cái "man mác" của "mái nhì "trên sông Hương", với "sông Đuống cuồn cuộn trôi" để cuốn ra bể hết những đau khổ của con người...
Huỳnh Thúy Kiều đã viết về những dòng sông theo một cách rất riêng. Chị dùng những ngôn từ, những nghệ thuật táo bạo và mới lạ. Nhiều lúc những dòng sông hiện ra như một cách ngẫu nhiên rồi lại biến mất. Cũng có lúc những dòng sông được giữ lại, sống cùng với những rặng bần, chang đước, nhánh ổi, hay với những mùi bùn đất, phù sa...
Dòng sông của Huỳnh Thúy Kiều như được đem vào những câu thơ văn vần đầy chất nhạc. Giữ lại trong lòng người ta những vẻ đẹp khó phai với những điều rất bình thường:
“Xanh rặng bần uống vầng trăng đêm sóng sánh biếc Cửu Long
Câu vọng cổ thả tiếng ầu ơ níu mưa nguồn bên sông Tiền lồng lộng gió
Buổi sớm mai nước cuộn tròn ngả nghiêng phía Cồn Ấu
Chiều Vàng Nao rung chân trời bừng thượng nguồn sữa mẹ Mê Kông"
(Hát về những dòng sông).
Với những từ ngữ không hề gọt giũa, với cái cảm hứng như dâng trào, với tình yêu quê hương và sự hiểu biết sâu sắc của mình, thế rồi với những từ láy "sóng sánh", "lồng lộng", những động từ như "uống", "thả", "cuộn tròn", "rung"... đã làm cho câu thơ như sống dậy, đứng lên với những phép lạ mà hào hùng, như một bài ca không có nốt trầm.
Và, những dòng sông không đơn thuần với vẻ đẹp mà thiên nhiên, tạo hóa đã ban tặng, mà dòng sông còn đẹp bởi có những con người đẹp. Ở đây, Huỳnh Thúy Kiều viết về những người bạn của cha đã hi sinh trong cuộc kháng chiến bảo vệ đất nước: "Phía dòng sông cút côi chợt bừng thiêng ánh lửa/ Lấp lóa cả hòm da thịt đồng đội ba tôi"(Những giấc mơ màu đất). Huỳnh Thúy Kiều như tưởng niệm lại những người mà đã cùng ba vào sinh ra tử, nhưng họ đã không may ra đi khi làm nhiệm vụ. Chính dòng sông đã là nơi bừng lên "ngọn lửa" thiêng, chứ không phải "ngọn lửa" bình thường. " Ngọn lửa" này chính là sức mạnh, là động lực của niềm tin chiến đấu dành độc lập, bảo vệ Tổ quốc và xây dựng đất nước. "Ngọn lửa" cũng là một ánh sáng soi tỏ những công lao đồng đội của ba chị.
Là người con của đồng bằng sông Cửu Long, chị hiểu hơn ai hết về những nhọc nhằn vất vả của những người dân nơi đây. Tuy là đất đai màu mỡ, bởi mẹ Mê Kông mỗi năm đều bồi đắp cho bao nhiêu phù sa. Nhưng ngược lại người dân phải chịu cái cảnh nước lên, lũ tới. Từng hạt thóc vàng, từng hạt gạo trắng thơm, là bao nhiêu mồ hôi công sức của con người, cũng như là bao nhiêu những "rướn mình quặn thương" của mẹ Mê Kông. Huỳnh Thúy Kiều đã nhắc nhở ta phải quý trọng: "Chén cơm mùa nước lũ/ Hạt gạo thơm chái bếp. Thương quá chín dòng sông." (Kí ức làng).
Thế rồi, cũng có lúc sông Cửu Long ngủ quên. Tưởng là không thu hoạch được gì, nhưng cuối cùng dòng Cửu Long cũng thức giấc. Đây như một niềm vui của người dân, vì Cửu Long thức giấc là gắn liền với nước lên, lũ tới, phù sa được đắp bồi, tôm tép ùa về... Nước sẽ cuốn đi tất cả những đen đủi, báo hiệu một mùa tốt tươi:
"Sông biếng lười trở lòng thức dậy
Hạt cát chảy sáng rực dòng phù sa sớm mai đen đủi
Khai hoang cánh đồng ngân vang tiếng rền ông cọp ông beo...
Đàn khỉ đu mình trên thân tràn nguyên vóc thuở khai sinh
Vuông nước lợ tôm ngoi đầu rỉa ngọt bùi đất mới
Bước chân Lạc Long Quân cùng năm mươi người con đốt rừng rực ngọn lửa Việt
Cửu Long ơi! Mũi tàu rạch sóng gió vườn xa."
(Thức dậy Cửu Long ơi!).
Ôi! Những con sóng là mạch nguồn của sự sống. Cửu Long như là người khai hoang đem tới những ánh sáng tươi mới cho vùng đất Tây Nam bộ. Chính vì như vậy mà các con sông trong vùng này trở nên gắn bó với nhau như anh em ruột thịt: "Sông Tiền, sông Hậu ruột rà mặn ngọt". Rồi chính những dòng phù sa Huỳnh Thúy Kiều đã ví như là "sữa mẹ nuôi đời". Và, những con sông Hậu, sông Tiền... đã góp một phần tạo nên Cửu Long-chín rồng. Ngoại trừ nghiệm vụ bồi đắp phù sa cho cây cối tốt tươi, vạn vật sinh nở và nuôi sống con người, Cửu Long còn có một nhiệm vụ là "nuôi biển lớn".
Những con sông có chức năng thật lớn với vạn vật và con người. Và những con sông còn giữ lại biết bao khung cảnh buồn, những kí ức với nỗi đau vẫn còn hiện hữu: "Qua sông Hậu buồn gì sao đờn cò kéo giọng tỉ tê/ Dưới móng cầu Cần Thơ đâu chỉ riêng nước mắt"( Sông Hậu). Một điều hiển nhiên, là thôn quê luôn bình yên, không ồn ào như thị thành. Ta nghe tiếng tiếng đờn cò kéo với một giọng tỉ tê, như xé vào lòng người một nỗi niềm đầy tâm sự. Với những nhọc nhằn, mất mát hy sinh, thì họ không thể vui được khi bước qua cầu Cần Thơ mà nhìn xuống. Những dấu tích của những ngày đã qua đâu chỉ là buồn nhất thời, mà nó theo con người ta cả một đời người, đến khi đi về với cát bụi.
Tình yêu của Huỳnh Thúy Kiều đối với những con sông thật vô bờ bến. Chị đã hòa mình vào tất cả con người để nói với Cửu Long: "Cửu Long! Cửu Long!/ Triệu yêu thương không bao giờ vơi cạn" (Sông Hậu). Chị cũng đã ca ngợi Cửu Long: "Có già không hỡi chín nhánh Cửu Long!/ Mà ngực trẻ ưỡn căng sữa nguồn lai láng" (Sông Hậu). Huỳnh Thúy Kiều tự hỏi chín nhánh Cửu Long, có già không, nhưng thật sự đó là một biện pháp nghệ thuật, mà chị muốn nhấn mạnh chín nhánh Cửu Long trẻ mãi muôn đời. Huỳnh Thúy Kiều lại cực kì thành công khi sử dụng ngôn ngữ như từ: "ưỡn căng"," lai láng", làm tăng thêm sức mạnh của sự trẻ trung, mà lại vô tình tạo ra một biện pháp nhân hóa vô cùng hữu dụng". Cũng như câu thơ: "Sông Tiền, sông Hậu gợn từng nốt phù sa quẫy căng lồng ngực" (Châu Thổ). Chính từ: "Quẫy căng lồng ngực" cũng làm tăng thêm sức mạnh hào hùng cho hai dòng sông, đồng thời cũng tạo nên vẻ nhạc, tính độc đáo cho câu thơ. Và, nghệ thuật sắp xếp, sử dụng từ ngữ cho hai đoạn thơ trong bài "Sông Hậu" cũng làm ta không thể bỏ qua:
"Mê Kông! Mê Kông!
Triệu yêu thương không bao giờ vơi cạn".
Và
"Sông Hậu! Sông Hậu!!
Triệu triệu lần cha dạy gói tiếng yêu thương".
Giữa Mê Kông là cái lớn, sông Hậu là cái nhỏ. Huỳnh Thúy Kiều như cố ý để lại cách điệp cấu trúc này trong bài, như muốn hòa quyện cái nhỏ và cái lớn, giữa "triệu yêu thương" và " triệu triệu lần cha dạy gói tiếng yêu thương". Nó như thể hiện một chân lý nguồn cội. Huỳnh Thúy Kiều đã nêu lên được cái giá trị của "yêu thương", và từ đó nhận thức ra được tình yêu lớn với toàn thể các con sông. Đồng thời sự nhấn mạnh từ: "Mê Kông! Mê Kông!" và "Sông Hậu! Sông Hậu", đã làm nhấn mạnh thêm được tình yêu thương mà tác giả muốn thể hiện. Nó là một tình yêu thương lớn, tình yêu thương được hòa quyện cùng toàn nhân dân. Mà nó có ý nghĩa hơn khi, tình yêu thương của Huỳnh Thúy Kiều lại là tình yêu thương của người cha đã dạy.
Và, cũng chính những dòng sông đã tạo ra cho con người ở vùng sông nước này những món ăn ngon, nhưng dân dã. Cùng với lòng hiếu khách của người dân, càng làm cho món " canh chua cá linh bông điên điển" này càng trở nên ngon.
Từ những phân tích trên ta đã thấy con sông, đã gắn bó với con người, và cho con người rất nhiều lợi ích. Còn con sông tuổi hai mươi của Huỳnh Thúy Kiều, thì chị đợi gì? Một con người hiệp nghĩa như Lục Vân Tiên bước vào đời mình chăng?
"Hát về những dòng sông khi mình tuổi hai mươi
Qua Rạch Miễu gặp ánh mắt Lục Vân tiên chờ phà cập bến".
(Hát về những dòng sông)
Còn những con sông không ở vùng miền, không thuộc Cửu Long thì sao? Như sông Hồng chẳng hạn. Đó cũng là con sông mà Huỳnh Thúy Kiều ao ước được đến, được đoàn tụ, và coi dòng sông Hồng cũng như những dòng sông khác nơi đất Cửu Long: "Biết bao giờ em được đứng trước sông Hồng để mà thưa". Hay lời thề hẹn: "Anh nói thay em với sông Hồng rằng chúng mình chưa thể gần nhau được nhé" (Thưa với sông Hồng). Chính điều này chứng tỏ Huỳnh Thúy Kiều là một người yêu thiên nhiên, yêu những con sông. Và, tình yêu của chị sẽ càng rộng lớn, càng bay xa, khi chị đem những con sông vào thơ, vào góc tâm hồn của mình...
Với những con sông, có đủ chức năng, sông với con người, đưa đến cho con người ta những nét văn hóa ẩm thực hấp dẫn, đưa đến cho riêng Huỳnh Thúy Kiều những cảm xúc và đưa đến cho bạn đọc những áng thơ hay. Những dòng sông sẽ vẫn còn là cảm hứng vô tận cho các văn nghệ sĩ.
N.T.H
( Hà Nội )