[phale]

Về lại bến My Lăng - Tỉnh Bình Định

Bến My Lăng trong bài thơ cùng tên nổi tiếng của nhà thơ Yến Lan có thật trong đời thường hay chỉ là hình ảnh tưởng tượng trong thi ca? Theo tác giả Côn Giang thì đó chính là bến đò Trường Thi trên sông Cửa Tiền, Bình Ðịnh, cách nhà của Yến Lan không xa.

Bến My Lăng, nằm không, thuyền đợi khách
Rượu hết rồi, ông lái chẳng buồn câu
Trăng thì đầy rơi vàng trên mặt sách
Ông lái đò buồn để gió lén mơn râu...

Cách đây hơn bốn mươi năm, lúc đó tôi đến thuê căn nhà nhỏ để trọ học nằm ở phía tây nam thành Bình Ðịnh, tên quen gọi hồi đó là Cửa Tiền. Cửa thành lúc đó vẫn còn và cảnh trí chung quanh có vẻ hoang tàn, vắng vẻ lắm. Sở dĩ gọi tên Cửa Tiền có lẽ thuở xưa cửa chính của thành nằm ở mặt này nên gọi như thế. Còn con sông chảy, trước mặt Cửa Tiền cũng mang tên Cửa Tiền, một phân lưu quan trọng của sông Côn đổ nước ra đầm Thị Nại. Ðoạn sông đổ ra đây tương đối rộng, khoảng chừng vài trăm mét, bên kia sông là xã Nhơn Hòa, bên này sông là đất xã Nhơn Hưng, tất cả đều thuộc huyện An Nhơn, tỉnh Bình Ðịnh.

Hai bên bờ sông là hai hàng tre gai chạy dài tít tắp. Phía sau hàng tre là xóm làng trù mật, ruộng vườn xanh mướt cùng các loại soai mía, soai đậu mượt mà. Con sông Cửa Tiền vào mùa khô chỉ là bãi cát trắng xóa, vào giữa trưa hơi nóng từ mặt cát bốc lên hầm hập. Cả dòng sông thu hẹp lại thành con lạch rộng chừng chục bước chân và chiều sâu chưa quá gối. Vào mùa mưa, nước từ đầu nguồn đổ về, cuồn cuộn dòng phù sa đục ngầu. Bấy giờ, khách sang sông phải lụy đò. Ðiều tôi muốn nói ra đây là bến đò. Vâng, có một bến đò đã đi vào dòng văn học Bình Ðịnh, và gắn liền với lịch sử. Bến đò tên là Trường Thi, nằm ở phía Cửa Tiền. Bến đò chỉ hình thành vào mùa nước lớn, tồn tại từ tháng chín cho đến tháng chạp âm lịch. Sau đó, chuyến đò chuyển nơi khác, neo đậu ở một đoạn sông nào sâu hơn, còn lái đò thì chuyển nghề khác kiếm sống để chờ vào mùa nước lớn năm sau.

Bến đò ngày thường vắng vẻ. Tôi thường ra ngồi ở đây, dưới bóng bụi tre râm mát ngay tại bến. Tôi thường vượt qua con sông vào buổi trưa hè, chạy trên mặt cát nóng bỏng đến cháy cả bàn chân. Kỷ niệm khó quên nhất của tuổi học trò là ban đêm, tôi dám bạo gan qua sông giữa màn đêm vắng vẻ để thăm cô bạn gái ở bên kia sông. Sau đó tôi không vượt qua nữa kể từ khi nghe tin cô gái sắp lấy chồng.

Còn bến đò Trường Thi, tôi vẫn thường ra đó ngồi hóng mát và tắm rửa. Từ nhà trọ ra đây khoảng cách chừng trăm mét, nhưng phải đi qua một đoạn đường xe lửa rồi mới đến bờ sông. Tôi nhớ như in những cây cối mọc ven đường, những mái nhà lá lúp xúp, một đoạn đất trống mà người ta bảo, thuở xưa, nơi đây là trường thi hương của tỉnh Bình Ðịnh, từng là nơi gặp gỡ của các chí sĩ yêu nước bôn ba xuôi ngược. Ðến thời Pháp thuộc, trường thi bị bỏ hoang rồi sụp đổ trong thời kỳ chiến tranh. Vì bến đò nằm gần trường thi nên mới gọi là bến Trường Thi.

Sau này, tôi theo học những lớp cao hơn được nghe các bậc thầy giảng dạy, bảo bến My Lăng trong thơ của nhà thơ Yến Lan chính là bến đò Trường Thi trên sông Cửa Tiền. Khi ấy tôi không ngờ chính tôi là người khách quá quen thuộc tại bến My Lăng. Và bến My Lăng trong thơ Yến Lan phải là mùa nước lớn cơ! Mùa nước lớn mới có đò đưa khách sang sông và đêm đêm vang vọng trên sông tiếng gọi đò.

Tiếng gọi đò, gọi đò như oán trách
Gọi đò thôi run rẩy cả ngàn trăng.
Bến My Lăng còn lạnh, Bến My Lăng.

Và, người đưa khách sang sông phải chăng là chính tác giả, nhà thơ Yến Lan?

Ông lão vẫn say trăng nằm gối sách
Ðể thuyền hồn rời khỏi Bến My Lăng.

Cửa Tiền và Cửa Ðông của thành Bình Ðịnh cách nhau không xa. Nhà của Yến Lan ở Cửa Ðông, nay nằm lọt thỏm trong chợ Gò Chàm, tức chợ Bình Ðịnh.

Sau năm 1975, nhà thơ Yến Lan về ở tại ngôi nhà cũ, ông có thói quen ra ngồi uống trà ở gian nhà dùng làm nơi mua bán hàng nông phẩm của người con, vừa trông nom nhà cửa. Vào khoảng cuối đời, nhà thơ trông có vẻ yếu, tôi có đánh bạo đến thăm nhà thơ hai lần. Tôi có đem chuyện thắc mắc về địa danh bến My Lăng trong thơ ông, thì ông bảo, bến My Lăng chính là bến đò Trường Thi.

Nhân một chuyến đi thăm bà con, tôi lại về thị trấn Bình Ðịnh, rong ruổi đến bến đò Trường Thi năm xưa. Hơn bốn mươi năm trôi qua, bây giờ cảnh sắc nơi đây đã đổi thay nhiều quá! Nhà cửa chen nhau dày đặc, chạy dài ra bến sông. Bến đò, thật ra còn đâu nữa! ở đây người ta đã bắc cây cầu bằng tre ngang qua sông nối liền đôi bờ. Tôi bước chân lên cầu mà nghe lòng thổn thức gợi lại biết bao kỷ niệm cả vui lẫn buồn trên bến Trường Thi, Bến My Lăng...

(St)