[phale]

Lưu Quang Vũ với những mối tình và những bài thơ sống mãi với thời gian

Sau cái chết đột ngột của Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và bé Mí mùa thu năm 1988, đã có nhiều bài báo, trang sách viết về cuộc đời, sự nghiệp và tình yêu của anh chị. Thời gian đã làm được nhiều việc. Nó xoa dịu nỗi đau tưởng chừng không thể chịu đựng nổi. Nó sàng lọc những điều còn mất và lưu giữ trong ký ức những dấu ấn không thể phai mờ. Số phận khắc nghiệt đã không cho Lưu Quang Vũ kịp sống hết những năm tháng ngắn ngủi của đời mình. Anh kết thúc cuộc đời ở tuổi 40. Những năm tháng ngắn ngủi của đời mình anh đã sống, đã yêu, đã làm việc hối hả như một bó đuốc rừng rực cháy. Điều duy nhất an ủi những người thân của anh khi anh nằm xuống, đó là tình cảm yêu mến, sự hâm mộ của bạn bè, độc giả đối với anh. Người ta vẫn nhắc nhiều tới anh, tới kịch của anh, thơ của anh và nhắc tới cả những người phụ nữ đã từng có mặt trong đời anh. Mà trong đó có không ít những điều thực hư lẫn lộn.
Tôi nghĩ rằng trong cuộc đời mỗi con người, tình yêu luôn luôn là điều quan trọng nhất. Nó là chỗ dựa về mặt tinh thần, là nguồn năng lượng dồi dào và quan trọng hơn nó còn là nguồn cảm hứng đối với người nghệ sỹ sáng tạo. Về mặt này, theo tôi, Lưu Quang Vũ là một người đàn ông may mắn. Trong cuộc đời long đong, vất vả của anh, hầu như ở giai đoạn nào anh cũng gặp một tình yêu lớn. Cho dù cái mà tình cảm đó đem lại là một vết thương, một nỗi đau suốt đời. Lưu Quang Vũ quan niệm rằng, sự đầy đủ của cuộc đời con người là ở chỗ tìm thấy tình yêu, mặc dù tình yêu ấy có thể không ở lại cùng ta suốt đời.

Lưu Quang Vũ là một chàng trai tài hoa và nhạy cảm. Nhật ký từ thời đi học của anh còn ghi lại rất nhiều những cảm xúc bâng khuâng, mơ hồ, những tình cảm dịu nhẹ, những ấn tượng tươi rói của tình yêu tuổi học trò đầy mơ mộng. Trong sổ tay của anh ngày ấy đã có những câu thơ viết về người bạn gái cùng lớp. Cô bé con có đôi mắt mở to. Đã đánh mất kho vàng vầ tiếng hát; về những kỷ niệm của tuổi học trò: Một dòng sông, một con đường xa vắng –Với niềm thương nhớ không nguôi; và cũng đã có vị chua chát, xót xa: Hai sắc hoa Tigôn – Bài thơ xưa của T.T.KH. Bài thơ thời đi học nhớ không em? Bài thơ đắng cay tuy điệu mà buồn – Nay đọc lại chẳng còn rơi nước mắt…..Hoa Tigôn như trái tim vỡ nát. Chết âm thầm dưới những bước chân quen. Đôi khi tôi vẫn gặp lại những người bạn thuở thiếu thời của anh, những “ nhân vật” trong các bài thơ học trò còn lưu giữ trong sổ tay và trí nhớ bạn bè. Họ đều là những người thành đạt và có gia đình yên ấm nhưng không một ai quên được anh, quên được những tình cảm xao xuyến buổi ban đầu.

Cũng trong cái phần đời đẹp đẽ và trong sáng này. Lưu Quang Vũ đã gặp Tố Uyên. Tình cảm tuổi học trò sau này trở thành mối tình đầu nồng nàn, mê đắm.

Lưu Quang Vũ tuổi Mậu Tý, Tố Uyên tuổi Đinh Hợi. Hai người cùng là học sinh ở Hà Nội và cùng sinh hoạt trong đội văn nghệ của cung thiếu nhi Hà Nội. Ngay từ giữa cấp hai, Tố Uyên đã được đạo diễn Nguyễn Văn Thông chọ đóng phim . Bé Nga với Con chim vành khuyên đã trở nên một hình tượng lấp lánh của điện ảnh Việt Nam. Cậu học trò Lưu Quang Vũ đã thư di từ lại với cô diễn viên nhỏ tuổi từ những ngày đó. Nhưng tình yêu của họ thật sự chín muồi vào những ngày ác liệt của chiến tranh chống Mỹ. Lúc này Lưu Quang Vũ đang là một người lính phòng không, đóng ở sân bay Đa Phúc. Tình yêu của anh lính và một cô diễn viên. Những cuộc gặp gỡ ngắn ngủi, những bức thư chan chứa tình yêu đã gắn kết mối tình của hai người. Nó là nguồn năng lượng chính cho Lưu Quang Vũ sáng tác Vườn trong phố, Hơi ấm bàn tay…Nó là nguồn cảm hứng chính cho anh viết phần thơ Hương cây in cùng Bằng Việt, do Nhà xuất bản Văn học in năm 1968. Anh đã từng dành cho người con gái này những lời thơ đẹp nhất. Anh đã yêu bằng tất cả sự đam mê, sự rối rít của tâm hồn (rối rít trong lòng một nỗi em em ). Vốn là người đa cảm, anh đã yêu và bất chấp tất cả, kể cả thứ kỷ luật gắt gao nhất lúc đó là kỷ luật quân đội. Nhưng mối tình này cũng không kéo dài được lâu. Khi đứa con nhỏ của hai người vừa lẫm chẫm biết đi, những dấu hiệu tan vỡ đã xuất hiện.

Anh đã sống với tình yêu như với một trái đắng chát, với một sự hành hạ không yên. Những ngày ấy Hà Nội thường xuyên mất điện. Có những buổi tối anh ngồi một mình bên ngọn đèn dầu tù mù, rít thuốc lào sòng sọc. Khi đó anh buồn lắm. Hạnh phúc gia đình tan vỡ, đất nước đang thời kỳ khó khăn, cuộc sống của mình đầy những đa đoan, lận đận. Anh làm thơ về tâm trạng của mình: Ba đứa da vàng ngồi uống rượu – Mặt buồn như sỏi dưới hang sâu. Có những lúc tâm hồn tôi rách nát – Như một tấm gương chẳng biết soi gì. Anh hay lẩm bẩm đọc những câu thơ cho vợi bớt lòng mình. Dù khi ấy chỉ là một đứa em nhỏ, lại chưa biết thế nào là tình yêu nhưng lòng tôi thương anh biết mấy. Tôi cũng thầm hiểu rằng; bản chất của tình yêu vốn là không chia sẻ. Tình yêu khi bị phản bội, bị lợi dụng thì đau đớn và cay đắng biết bao!

Sự tan vỡ là điều không thể tránh khỏi. Nhân một chuyến Tố Uyên theo đoàn làm phim đi công tác xa. Lưu Quang Vũ đã viết cho chị lá thư cuối cùng:” ….Anh không trách gì em cả. Ngày xưa chúng mình đã yêu nhau, đã gắn bó cuộc đời với nhau và tưởng rằng sẽ gắn bó được mãi mãi. Ngày xưa đẹp là thế, vui là thế, trong trắng là thế Tố Uyên ạ, tại sao mọi việc lại đổ vỡ thế này. Tại hai ta hay tại cuộc sống. Chỉ biết rằng đã đổ vỡ rồi và không còn cách gì nữa. Chúng ta sẽ chia tay nhau. Em đừng nghĩ xấu về anh. Anh cũng thế, anh vẫn nhớ, nhớ mãi tình yêu của anh với em…Bây giờ thì không thể nào giải thích, không thể thanh minh gì được cả. Chúng mình khác nhau quá. Chỉ biết rằng anh đau đớn lắm và chắc em cũng vậy…Anh thương con, thương em, thương anh, thương cái cuộc sống nghèo nàn thảm hại này. Tố Uyên đừng oán trách gì anh nhiều và rồi mai này trong một cuộc đời khác, em sẽ tha thứ cho anh. Chỉ mong em vui sướng và tìm được cuộc sống như em đã định. Đó là điều anh cầu mong nhất. Anh vẫn luôn nghĩ tốt về em mặc dù mọi việc đã tan vỡ hoàn toàn. Mong em giải quyết mọi việc nhanh chóng. Anh nghĩ rằng nên để con ở với anh, không phải giành giật gì nó đâu mà là để tiện cho em và tạo điều kiện cho em sống và làm việc. Chúc em đi vui, may mắn.
Vũ ngày xưa của em”.

Trước ngày ra tòa ly hôn chính thức. Lưu Quang Vũ đã viết cho Tố Uyên một bài thơ từ biệt: Hai ta không đi một ngả đường dài – Không chung khổ đau không cùng nhịp thở - Những gì em cần, anh chẳng có – Em không màng những ngọn gió anh trao – Chiếc cốc tan không thể khác đâu em – Anh nào muốn nói những lời độc ác – Như dao cắt lòng anh như giấy nát – Phố ngoài kia ngột ngạt những toa tàu…Nỗi buồn trong thơ anh rất thực. Nó cũng đau đớn mệt mỏi như chính tình cảnh của anh lúc đó.

[phale]

Nỗi đau của sự tan vỡ cũng dần lắng lại. Lưu Quang Vũ đã tìm thấy sự an ủi ở một cuộc tình khác. Niềm vui sống và sự mơ mộng vốn có lại trở lại với anh. Khác với cô diễn viên có vẻ đẹp rực rỡ ngày trước, người bạn mới của anh bây giờ có vẻ ngoài khắc khổ, tính tình kín đáo và trầm lặng. Chị là một họa sỹ có tên tuổi ngày ấy và cũng sinh ra trong một gia đình văn nghệ có quen biết với gia đình tôi. Ngày ấy, trên bốn bức tường trong căn phòng nhỏ của anh treo kín những bức tranh của chị. Lưu Quang Vũ say mê thơ ca, say mê hội họa từ nhỏ. Sau này chuyên tâm vào thơ ca, anh không có điều kiện đến với hội họa. Nhưng những bức tranh, những gam màu sáng tối vẫn cuốn hút anh như một nỗi ám ảnh. Đến bây giờ nhiều lúc tôi tự hỏi, ngày ấy anh yêu một người con gái bằng xương bằng thịt hay yêu chính những giấc mơ của mình? Mặc dù thế nào, thì tình yêu cũng đã trả lại cho anh những gì vốn có, giúp anh cân bằng trở lại.Trong thơ, trong đời anh đã bớt dần sự thảng thốt, chán chường. Quả là chỉ tình yêu mới đền bù được cho tình yêu., mới băng bó được vết thương tình yêu. Lưu Quang Vũ sáng tác rất nhiều. Những bài thơ tình của anh bây giờ không còn mang vẻ đắm đuối, sôi nổi như ngày trước nữa. Nó chua chát, sắc sảo và cay đắng hơn. Những bài thơ được viết ra bằng chính những thể nghiệm mất mát của cuộc đời mình. Điều tôi nói phải chăng là quá muộn. Em u buồn em có nhận hay không? Em gầy như huệ trắng xanh – Ngọn lửa nhỏ giữa hai vực thẳm – Em tê dại âm thầm kiêu hãnh – Em cô đơn như biển lạ lùng ơi – Đi tìm nhau suốt đời – Sao bây giờ mới gặp? Quen thất vọng tôi hồ nghi mọi chuyện. Tìm trong mắt em náo động những chân trời – Ngõ phố dài hôm ấy mưa rơi – Đá xa vắng trên mặt đường ướt lạnh – Tóc em rối và áo em đỏ thắm – Những bức trânh nổi gió ở trên tường – thế giới xanh xao những sự thực gầy gò. Em đã đập vỡ ra từng mảnh – Giấu sôi sục trong những đường nét lạnh – em đi tìm thế giới của riêng em – Nghĩ về em bao buổi chiều lặng lẽ - Tìm trong em bao khát vọng không ngờ - Môi tôi run những lời nói dại khờ - em ẩn hiện sao còn xa lạ thế - Tôi ảo tưởng quá nhiều ư? Có lẽ - Em cần gì gió lốc của đời tôi. Tình yêu này, tình yêu mà Lưu Quang Vũ gọi là Tình yêu những năm đau xót và hy vọng cũng không dẫn đến một kết thúc có hậu. Hai người rất yêu nhau, nhưng có lẽ tình yêu ấy chưa đủ độ mạnh để có thể vượt qua được vô số những rào cản lúc bấy giờ. Anh yêu rất thực và cũng buồn rất thực khi một cuộc tình tan vỡ. Mỗi người con gái ra đi để lại trong lòng anh một vết thương. May sao anh lại chính là thi sỹ, nên những nỗi đau ấy đã kết tụ lại thành những bài thơ tình da diết, cháy bỏng. Bản năng thi sỹ của anh giàu có trong những nỗi buồn, cô đơn, tuyệt vọng. Những khoảnh khắc bị dồn đẩy đến cùng, thơ anh luôn muốn tung bứt lên để đối mặt với chính cảnh ngộ của mình. Vốn là một người đàn ông tài hoa, đa cảm nên tình yêu và thơ ca luôn luôn là một cứu cánh còn lại trong đời anh. Hình ảnh những người con gái trong thơ tình Lưu Quang Vũ thường rất đẹp. Có thể đó là hạnh phúc hay đau khổ, là nước mắt hay nụ cười nhưng bao giờ anh cũng nói về họ bằng những lời nồng nàn, say đắm nhất. Có khi đó là một người tình cụ thể, cũng có khi chỉ là một hình bóng mơ hồ, một nỗi khát khao không đạt đến, một sự cứu rỗi cho tâm hồn cô đơn của anh. Cũng không ít những bài thơ tình nổi tiếng của Lưu Quang Vũ bắt nguồn từ trí tưởng tượng, từ sự mơ ước về một vẻ đẹp hoàn thiện của một người tình lý tưởng.

Và cũng chính vì thế, trên con đường đi tìm kiếm hạnh phúc, trải qua cay đắng, ngọt bùi, bao lầm lỡ, vụng dại của cho, nhận, được, mất Lưu Quang Vũ đã tới được bến đỗ của mình. Và quả là : chỉ có thuyền mới hiểu, biển mênh mông nhường nào:…Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh quen biết nhau đã từ lâu. Anh chị ở cùng trong một khu tập thể dành cho văn nghệ sỹ. Họ là những người bạn thơ cùng thế hệ. Cả hai cùng có một nỗi bất hạnh của gia đình đổ vỡ, cùng đã từng trải qua những cuộc tình không may mắn. Khi đến với Lưu Quang Vũ, dù đã là một cây bút thơ nổi tiếng, được nhiều người yêu mến và hâm mộ. Xuân Quỳnh vẫn sẵn sàng chấp nhận mọi hy sinh để vun đắp cho sự nghiệp của anh: Anh thân yêu, người vỹ đại của em. Anh là mặt trời, em chỉ là hạt muối – Một chút mặn giữa đại dương vời vợi”. Chị đã nhận ra tài năng của Lưu Quang Vũ không phải lúc anh chói sáng, mà là lúc đang khó khăn nhất. Chị đã nhận ra vẻ đẹp của tâm hồn anh vào lúc đang có nhiều đổ vỡ nhất. Chỉ có sự thông minh, sắc sảo và một tâm hồn rộng lớn mới có thể nhận ra và chấp nhận hy sinh cho nhau như thế. Lưu Quang Vũ đã viết về Xuân Quỳnh: Dù sao cuộc đời đã dành em lại cho anh – Điều mong ước đầu tiên, điều ở lại sau cùng – Chúng ta đã đi bên nhau trên mặt đất – Dẫu chỉ riêng điều đó là có thật – Đủ cho anh mãi mãi biết ơn đời. Cuộc sống chung với nữ sỹ Xuân Quỳnh đã cho anh một nguồn năng lượng mới. Anh vừa có trong tay một tình yêu lý tưởng, lại vừa có một hạnh phúc đời thường. Khi tàu đông anh lỡ chuyến đi dài – Chỉ một người ở lại với anh thôi – Lúc anh vắng người ấy thường thức đợi – Khi anh khổ chỉ rieng người ấy tới – Anh yên lòng bên lửa ấm yêu thương – Người ấy chỉ vui khi anh hết lo buồn – Anh lạc bước, em đưa anh trở lại – Khi cằn cỗi thấy tháng ngày mệt mỏi – Em là sớm mai là tuổi trẻ của anh – Khi những điều giả dối vay quanh – Bàn tay ấy chở che và gìn giữ - Biết ơn em, em từ miền gió cát. Về với anh, bông cúc nhỏ hoa vàng. Lưu Quang Vũ lúc này sâu xa hơn, từng trải hơn, anh viết : Bao nhiêu ngày tháng, bao đường xá – Biết mấy vui buồn để có em – Em gầy đi đấy đôi vai nhỏ - Lẫn với bờ cây lẫn với thuyền.

Mối tình của Lưu Quang Vũ , Xuân Quỳnh kéo dài được 15 năm. Có cái gì như là định mệnh khi Xuân Quỳnh viết trong một lá thư gửi cho Lưu Quang Vũ vào năm cuối đời.” Chúng ta sống với nhau đã được 15 năm, 15 năm bằng thời gian lưu lạc của đời cô Kiều…”. Suốt 15 năm chung sống, anh chị đã có ảnh hưởng rất lớn với nhau trong đời sống hàng ngày cũng như trong sáng tác văn học. Hai người đã yêu nhau và nương tựa vào nhau để gây dựng tổ ấm, đã sống và làm việc hết mình. Tình yêu rất đẹp của anh chị không khỏi có lúc bị biến màu trong cuộc đời thường đầy chất văn xuôi. Về sau này, khi con tim ngày càng đau nặng, Xuân Quỳnh dường như ngày càng khắc khoải hơn với mong ước…Biết yêu anh cả khi chết đi rồi. Trong những lý do để con tim này thêm nhức nhối, có cả một phần do chính Lưu Quang Vũ “tự thú”: “ Thương trái tim nhiều vất vả lo buồn – Trái tim lỡ yêu chàng trai phiêu bạt – Luôn mắc nợ những chuyến đi, những giấc mơ điên rồ, những ngọn lửa không có thật – Vẫn là gã trai nông nổi của em…Có phải vì 15 năm yêu anh? – Trái tim em đã mệt.

Cũng kỳ lạ thay, trái tim của hai người sẽ không phải chịu cảnh cô đơn. Sau 15 năm gắn bó, bây giờ anh chị lại tiếp tục bên nhau, vĩnh viễn bên nhau cùng tình yêu bất tử của mình. Có phải Lưu Quang Vũ đã linh cảm về điều ấy khi anh viết trong một bài thơ. Phút cuối cùng tay vẫn ở trong tay – Ta đã có những ngày vui sướng nhất – Đã uống cả men nồng và rượu chát – Đã đi qua cùng tận của con đường – Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên – Buồm đã tới và lúa đồng đã gặt.

Lưu Quang Vũ đi khỏi cõi thế này đã tám năm. Nhưng mỗi mùa thu đến khi hoa cúc vàng nở rộ, tôi như lại nhìn thấy anh. Anh đang đi trên con đường của Hà nội. Anh, với nỗi đam mê cháy bỏng và những câu thơ đang nổi gió trong lòng…


(In trong Thơ và một số gương mặt thơ Việt Nam hiện đại của Lưu Khánh Thơ - Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội 2005)

PGS.TS. Lưu Khánh Thơ