[phale]

Trong bẫy ngưng trệ, con đường tiến tới mục tiêu của chúng ta gặp phải cản ngại. Chúng ta không thể làm gì thêm cho đến khi nhận được một cuộc gọi, một sự cho phép, một cuộc gửi nguyên vật liệu, một cảm hứng mới. Nhưng thay vì chuyển sang những việc khác, ta lại duy trì tình trạng giậm chân tại chỗ cho đến khi có thể tiếp tục công việc đó một lần nữa. Nói tóm lại, chúng ta chờ đợi.

Để chuẩn bị cho buổi gặp mặt tại nhà vào lúc 8 giờ, chúng ta lau dọn nhà cửa, tắm rửa, thay quần áo, bày biện đồ ăn thức uống. Mọi thứ đều sẵn sàng. Nhưng đồng hồ chỉ mới 7 giờ 30. Bây giờ cho đến khi khách đến, ta làm gì? Chúng ta có thể dùng khoảng thời gian này để làm một số việc vặt mà trước sau gì cũng phải làm. Hoặc tự cho phép mình thư giãn một chút. Nhưng ta không cảm thấy đây là khoảng thời gian trống. Ta nhận thấy dường như mình đang bận rộn: đang chuẩn bị một buổi tiệc. Sự thật là trong thời gian này, ta không làm gì cho bữa tiệc cả, nhưng lại duy trì trạng thái bận rộn của mình như khi đang chuẩn bị tiệc. Cũng giống như những người lính trong cuộc diễu hành khi đụng phải một bức tường, ta cứ tiếp tục để tâm đến công việc của mình ngay cả khi không cần thiết. Ta khiến bản thân bận rộn với việc “chờ đợi” khách đến. Ta hình dung khi họ đến. Ta ước gì bây giờ họ đã có mặt ở đây. Ta quan sát từng khoảnh khắc trôi qua trong chiếc đồng hồ trên tay, để ý đến thời gian mà ta có thể lại tiếp tục hoạt động.

Bẫy ngưng trệ có thể được hình thành trong ý nghĩ như bẫy khuếch đại. Khi khuếch đại, những thành quả đạt được quá ít so với nỗ lực bỏ ra; nhưng chúng ta vẫn cứ tiếp tục. Khi ngưng trệ, ta chẳng có việc gì để làm, ít nhất là trong một thời khắc nào đó. Và ta vẫn tiếp tục. Để đạt được trạng thái bận rộn trong khi chẳng có việc gì để làm, ta tự tạo ra những hoạt động hoàn toàn vô ích nhưng có liên quan đến mục tiêu, mặc dù những hoạt động này không hề hữu ích trong việc hướng đến mục tiêu.

Không cần phải chỉ ra rằng ngưng trệ là một sự lãng phí thời gian. Thật vậy, tên gọi thông tục của ngưng trệ là “giết thời gian”. Sai lầm này thường bị lặl lại khi quá trình xúc tiến phụ thuộc vào sự thay đổi tình huống mà ta không thể tự đưa ra – khi ta phải chờ khách đến, chờ tính tiền trong siêu thị, chờ thông đường, chờ tiếng còi ngân lên lúc 5 giờ hoặc tiếng trống trường vang lên lúc 3 giờ như một dấu hiệu chấm dứt tình trạng chờ đợi bế tắc của bản thân.

Trong những tình huống như thế này, ta nhìn chằm chằm vào chiếc đồng hồ, tự nhẩm tính, bóp tay, chăm chú nhìn bừa vào một vật nào đó mà không hề quan tâm đến vật thể mình đang nhìn, phàn nàn về tình cảnh hiện tại của mình và tiêu phí thời gian để ước ao khoảnh khắc này nhanh chóng trôi qua. Những hoạt động này duy trì ảo tưởng rằng chúng ta vẫn đang làm cái công việc đã bị trì hoãn. Việc nhìn đồng hồ cho ta cảm giác khiến thời gian trôi qua, cũng như sức mạnh của những lời ca thán hay ước muốn dường như có thể thúc đẩy dòng người đang chờ tính tiền trong siêu thị tiến nhanh hơn lên phía trước.

Một cách khác để giữ mình trong trạng thái bận rộn khi chẳng có việc gì để làm là lặp lại những công việc đã được hoàn tất. Trong khi chờ đợi khách đến, người chủ nhà kiểm tra lại hai, ba lần những thứ anh ta đã chuẩn bị. Ta lại gặp trường hợp tái diễn của loại bẫy khuếch đại. Hành vi như nhau; song với hình thức ngưng trệ, thậm chí ta càng vô thức hơn. Khi tái diễn dưới dạng khuếch đại, ít nhất ta cũng mong đợi đạt được mức độ bảo đảm cao hơn về tình trạng hoàn tất của công việc. Trong khi người chủ nhà trong trường hợp ngưng trệ thì không còn hoài nghi gì về việc anh ta đã chuẩn bị cho buổi tiệc rất đầy đủ. Anh ta kiểm tra lại những hai, ba lần chỉ với mục đích giết thời gian.

Nếu việc tái diễn, những ước muốn và những lời ca thán tỏ ra có tác dụng, ta có thể ưu tiên xem xét một hình thức tinh vi khác của bẫy ngưng trệ: tình trạng đình trệ. Dù đã mệt mỏi với việc tìm cách giữ mình ở trạng thái bận rộn khi chẳng có việc gì để làm, ta vẫn không cải thiện được tình hình. Thay vì vậy, ta ngồi lơ đãng, mụ mị trong tình trạng tê liệt tư duy. Tuy nhiên, trạng thái lơ đãng này không đơn giản là sự thiếu vắng ý nghĩ. Nghịch lý thay, đầu óc đình trệ vừa trong tình trạng trống rỗng, lại vừa bị choáng chỗ hoàn toàn. Ta cảm thấy tình trạng căng thẳng của những nỗ lực tư duy. Ta bận. Nhưng khi được hỏi đang bận việc gì, ta không thể trả lời được.

Khi không thể làm bất kỳ việc gì hữu ích để tiến đến mục tiêu, tốt hơn là chúng ta hãy quên nó đi và chuyển sang việc khác – ngay cả khi mục tiêu là vô cùng quan trọng và lựa chọn thay thế không đáng kể. Bất kỳ giá trị gì được tạo ra cũng đều thỏa đáng hơn so với việc giết thời gian đơn thuần. Trước khi bị rơi vào tình thế phải làm một việc gì đó để cứu cả thế giới khỏi thảm họa hạt nhân hủy diệt hàng loạt, hãy thong thả uống một cốc trà. Khi đứng xếp hàng chờ tính tiền, ta có thể quan sát những người khác hoặc vui thú với những hình ảnh tưởng tượng của riêng mình. Khi bị kẹt xe, ta có thể tập vài bài tập thể dục tĩnh luyện. Thời gian bắt buộc phải chờ đợi thường là cơ hội quý giá để thư giãn một chút khi ta không thể tạo ra một thời điểm đặc biệt nào dành cho việc thư giãn trong cuộc sống bận rộn của mình. Đây là dịp để tắm táp thư giãn hoặc tản bộ, cho chó ăn, nói chuyện về xử thế với một đứa trẻ, giải thích hình khối của những đám mây. Rơi vào bẫy ngưng trệ, ta đã vứt bỏ món quà mà khoảnh khắc trống trải mang lại.

Những chọn lựa thay thế cho việc giết thời gian đôi khi bị giới hạn bởi tình huống mà ta phải chờ đợi. Ta không thể giải thích hình khối của những đám mây trong một căn phòng đợi không có cửa sổ. Tuy nhiên lựa chọn luôn mở rộng đối với chúng ta chính là không làm gì cả. Việc đó ít nhất cũng giúp ta tiết kiệm năng lượng trước khi trở lại làm tiếp công việc. Khi ta không có việc gì để làm, nếu cứ để trí óc hoạt động thì đó sẽ là một sự lãng phí năng lượng. Đây là cơ hội nghỉ ngơi sau khi trí óc vận động liên tục – lập kế hoạch, đưa ra giả thuyết, đánh giá – những việc mà ta phải thực hiện trong cuộc sống hiện đại.